De grootste en duurste meerjarenbegroting ooit die de Europese Commissie voorstelde, roept verbazend weinig reacties op in de Belgische politiek. De meeste kritiek kwam bovendien van buiten het selecte kringetje van Belgische Europarlementariërs.
Het voorstel voor de meerjarenbegroting van de Europese Unie kan je op twee manieren bekijken. Enerzijds is er de kijk van de Europese Commissie, anderzijds is er de kijk van de Europese burgers en bedrijven. Welk perspectief de Europese parlementsleden gebruiken, valt soms moeilijk te doorgronden. De Commissie beweert dat ze flexibeler, eenvoudiger en doelgerichter zal kunnen werken om de Europese competiviteit te verbeteren. Daarvoor zijn wel nieuwe eigen inkomsten nodig. EU-belastingen dus.
Bescheiden toename of veel te weinig?
Naar eigen zeggen gaat het om een bescheiden toename van het EU-budget voor 2028-2034. Een stijging van grofweg 1,1 procent van het bruto nationaal product naar 1,26 procent. Eigenlijk is dit veel te weinig volgens de Commissie en een aantal door haar gesubsidieerde denktanks zoals Bruegel. De Commissie zou liever 4 procent tot 5 procent van het bruto binnenlands product van de EU als inkomsten ontvangen. Met 0,8 procent extra zou het huidige beleid nog lukken, maar de nu voorgestelde stijging van 0,15 procent is eigenlijk te weinig.
Voor die redenering valt volgens de denktank Bruegel iets te zeggen “als men weet dat het gemiddelde EU-land zo’n 40 procent van het bbp uitgeeft”. De Belgische staat gaf in 2024 bijvoorbeeld 54,5 procent van het bbp uit, maar dat is dan ook erg boven het gemiddelde in de OESO-landen van 46,3 procent. Alleen moet de EU natuurlijk enkel beleid voeren omtrent haar bevoegdheden en niet betreft wat de lidstaten al zelf doen. Die vergelijking door pro-EU-denktanks is met andere woorden niet helemaal eerlijk.
Minder geld voor landbouw en cohesie
De Europese Commissie wil de budgetten voor landbouw en cohesie verminderen. Zogezegd omdat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) eigenlijk een sociaal beleid zou zijn en niet zou bijdragen aan het leefmilieu en de biodiversiteit. De cohesiemiddelen zouden dan weer overbodig zijn omdat de verschillen in welvaart tussen de armere Oost-Europese en Zuid-Europese landen en de rijkere West-Europese landen aanzienlijk zijn afgenomen de afgelopen decennia.
De echte speerpunten van het nieuwe budget zijn eigenlijk nieuwe spelregels. Namelijk de nieuwe National and Regional Partnership Plans (NPR’s). De Commissie krijgt daarbij een veel belangrijkere rol in het verdelen van het EU-geld. Dit brengt meer centralisatie mee en een andere rol voor de regionale en lokale spelers. Eigenlijk trekt de Commissie de beslissingen naar zich toe en reduceert ze vooral de rol van de regio’s en de lidstaten in de verdeling van EU-geld.
Er zijn trouwens nog meer controversiëlere delen in het budget. Defensie en energie om de twee belangrijkste te noemen.
Nieuwe EU-belastingen
Langs de inkomstenkant wil de Commissie zelf meer soorten belastingen heffen. Ten eerste wil ze een kleiner deel van de emissierechten (ETS) die al bestaan teruggeven aan de lidstaten. Ten tweede wil ze aanpassingen in het deel van de BTW-ontvangsten en douanerechten die lidstaten aan de EU afgeven. Ten derde wil ze een eigen extra belasting op tabaksproducten en op versleten elektrische apparaten (een taks, retributie of accijns op elk nieuw verkocht apparaat). Ten vierde wil ze een jaarlijkse omzetbelasting (dus ongeacht of een bedrijf winst maakt) op grote bedrijven invoeren. Die laatste plannen moeten een ouder plan om digitale belastingen te heffen op sociale mediaplatformen vervangen.
De Vlaamse minister-president Matthias Diependaele (N-VA) reageerde gereserveerd en tamelijk gelaten: “We zullen dit grondig analyseren. Maar één element baart me nu al zorgen: de nieuwe bijdragen die bij bedrijven worden gezocht. Vlaanderen heeft nood aan een EU-beleid dat onze concurrentiekracht ondersteunt, niet ondergraaft.”
Onrust bij landbouwers
Amper een dag na de aankondiging die voor sommige politici blijkbaar een donderslag bij heldere hemel was, stelde Kamerlid Anne Pirson (Les Engagés) donderdag 17 juli al een vraag over de vermindering van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) aan federaal minister David Clarinval (MR). Pirson noemde het “un budget titanesque” van 2000 miljard euro die de landbouw naar de coulissen verwijst. Pirson was absoluut niet gerustgesteld door het antwoord van de minister dat de federale regering “niet akkoord gaat”. “Het is niet door het gemeenschappelijk landbouwbeleid uit te rafelen dat ze de uitdagingen van vandaag zullen oplossen”, zei Pirson, die zelf uit het landelijke Ciney komt.
Ze verweet de Europese Commissie om het landbouwbudget met 20 procent te verminderen en dan nog een groot deel van het geld voor andere zaken te reserveren. Ze sprak haar zorgen uit over het « plan de partenariat national et régional » of NPR waar de lidstaten moeten onderhandelen met de Commissie over het besteden van landbouwgeld. Ze vreest dat de boeren in de steek gelaten zullen worden.
De onrust bij zowel Pirson als Clarinval was logisch. Donderdagochtend waren Waalse boeren al naar Brussel gereden om hun ongenoegen te uiten. De partij Les Engagés noemde de herziening van het GLB “een verontrustende wending voor de toekomst van onze familiale landbouwbedrijven”. Vooral de daling van het budget met één vijfde zorgde voor bezorgdheid. “Derrière la promesse de « souplesse », nous voyons un risque majeur : celui d’un abandon déguisé.” Flexibiliteit zou slecht een eufemisme zijn voor afschaffen.
Gemengde reacties in het Europees Parlement
In het Europees Parlement ging het er rustiger aan toe. Slechts enkele Europese parlementsleden lieten van zich horen. Op X deed Wouter Beke (cd&v) twee onhandige pogingen om het EU-budget te verdedigen. Hij loofde het ambitieus budget van “1.818 miljard euro” en wees op de terugbetaling van het coronaherstelfonds die zwaar weegt. Hij prees de flexibiliteit en vereenvoudiging die een rode draad vormen in het voorstel. Beke noemde de extra aandacht voor veiligheid, defensie en militaire mobiliteit “positief”, maar betreurde de besparing van 20 à 30 procent op landbouw. “Een strategische sector als onze landbouw mag absoluut niet het kind van de rekening worden.”
Zijn opmerkelijkste uitspraak was dat “de lijst met nieuwe eigen middelen welkom is, maar een digitaks op de grootste techbedrijven ontbreekt door de druk van Trump. Zo’n eerlijke bijdrage had de landbouwbesparing al voor een flink stuk kunnen opvangen.” Beke verdedigde dus EU-belastingen en vond dat er zelfs meer mochten bijkomen.
Later op de dag volgde een tweede bericht voor de landbouwachterban van zijn partij. “Onze boeren mogen niet opdraaien voor de stijgende defensiebudgetten. Want los van het feit dat ze zorgen voor eten op ons bord, is landbouw een strategische sector geworden, en voedsel een belangrijk politiek wapen in oorlogstijden.”
N-VA waarschuwt voor nieuwe belastingen
De avond voordien sprak Johan Van Overtveldt (N-VA) al in de studio van de VRT-televisie: “De nieuwe Europese meerjarenbegroting gaat onder andere uit van nieuwe ‘eigen middelen’, lees: belastingen. Er heerst terecht grote ontevredenheid over deze voorstellen. We zien ook een afbouw van de controle op wat er met die Europese bedragen gebeurt.”
Toch kreeg Van Overtveldt een afwijzing van het voorstel niet over zijn lippen. Dat laatste deed Gerolf Annemans (Vlaams Belang) als Europees parlementslid van de enige eurosceptische Vlaamse partij wel. In reactie op Van Overtveldt postte hij op X: “Onze N-VA-collega Van Overtveldt waarschuwt in Terzake voor het feit dat hij als voorzitter van de begrotingscommissie van het Europees Parlement in plaats van zijn kiezers te verdedigen, de compromissen gaat verdedigen die met de Groenen en de socialisten en god weet met welke linksen nog meer zullen gaan gemaakt worden. Onbegrijpelijk! De N-VA zou beter alle energie steken in het verzet binnen de Raad van lidstaten tegen het afschuwelijke voorstel dat Von der Leyen nu wil doorduwen en waarbij lidstaten in feite (verder) buiten spel worden gezet.”
‘Een heuse machtsgreep’
EU-critici nemen meestal geen blad voor de mond. Ongeremd door partijbelangen of coalities kan Annemans kritisch oordelen. En dat deed hij. Annemans zag in het voorstel “een poging om het financiële systeem van de Europese Unie te vervangen”. “Een heuse machtsgreep!”
Naast specifieke verplichtingen voor landen rond klimaat en migratie om financiële middelen te ontvangen, vreesde Annemans ook de aflossing van de gemeenschappelijke schuld. 35 miljard euro per jaar enkel en alleen om de schuld van coronaherstelfonds af te lossen. Annemans zag verder een uitbreiding van de bevoegdheden voor financiële chantage. “Bij de inkomsten gaan ze sleutelen aan de btw. Ze gaan minder van de ontvangen emissierechten van ETS teruggeven aan de lidstaten. Dit is slechts een eerste zet op het schaakbord door de Europese Commissie.”
“Dit zijn allemaal instrumenten om de EU te centraliseren en de onafhankelijkheid van de lidstaten te beperken”, aldus Annemans. Het valt op dat de grotere flexibiliteit en de centralisatie afhankelijk van het politieke perspectief anders bekeken worden.
Op zich verbaasde Annemans zich meer over het feit dat andere Europese parlementsleden verrast zijn over de lawine van nieuwe EU-belastingen. “Zodra de EU eigen belastingen krijgt, gaan ze die altijd uitbreiden. Want met al hun plannen is de vraag natuurlijk ‘Hoe gaan ze het betalen?'”
Zorgen over nationale partnerschappen
Toch maakte Annemans zich meer zorgen over iets anders, namelijk de NRP’s of nationale en regionale partnerschappen. “Dat brengt een volledig verschillende vorm van financiering door de EU mee. De Commissie gaat onderhandelen met de lidstaten over de toewijzingen van EU-middelen. Ze gaan aan tafel zitten en à la tête du client beslissen. Geld ontvangen van de Commissie zal niet enkel meer gaan over artikel 7 en over rechtsstatelijkheid maar over klimaat en andere zaken.”
En hij voegde een waarschuwing toe: “Ze spreken dan over flexibiliteit, maar als het Europees Parlement daar intrapt, zijn we ver van kant”. Samenvattend komt de kritiek erop neer dat de Commissie alles gaat bepalen. “Alles en iedereen zal steeds meer ondergeschikt zijn aan de Commissie”, zei Annemans. Die afsloot met een voorspelling: “Het Parlement oefent geen controle uit. Alles wat de Commissie voorstelt zal passeren. Alles wordt met meer centralisme omkleed. Ze hebben geen verdrag meer nodig. Daarom dat ik oproep om het zwaartepunt terug naar de Europese Raad te verplaatsen.”
