Testament: “Een radioscopie van een door woke aangetaste wereld”

Mijn reis naar de Verenigde Staten met Air Canada verliep niet helemaal zoals gepland. Mijn eerste vlucht had vertraging door het slechte weer, waardoor ik mijn aansluiting miste. De luchtvaartmaatschappij biedt dan een overnachting aan maar op de luchthaven van Montréal werd ik naar zes opeenvolgende balies gestuurd om dat geregeld te krijgen.

Ik belandde uiteindelijk in een etablissement dat wel een lik verf kon gebruiken en waar de poetsvrouw eens vaker langs mocht komen. Ondertussen bleek een deel van mijn bagage ook nog urenlang spoorloos. Er zijn zo van die dagen… Zowat het enige lichtpuntje op de hele reis was de film van de Franstalige Canadese regisseur Denys Arcand, die ik op het vliegtuig kon bekijken. Ik ben al niet zo’n filmkijker en films uit Quebec komen zeer zelden in mijn gezichtsveld. ‘Testament’ uit 2023 was daarom een aangename verrassing.

Ik wil vanzelfsprekend niet alles verklappen, maar ik kan moeilijk mijn enthousiasme voor de film weergeven zonder de hoofdlijnen te schetsen. Jean-Michel Bouchard (gespeeld door Rémy Girard) is een gepensioneerde archivaris. De man is nooit getrouwd. Hij heeft geen kinderen en weinig vrienden. De vrijgezel woont op een appartementje in een rusthuis. Jean-Michel is een zachte en vriendelijke man. Hij heeft in zijn leven nooit de publiciteit of de controverse opgezocht.

Het rustige leventje wordt verstoord door een groep activisten die met een sit-in protesteren tegen een muurschildering in een van de zalen van het rusthuis. Die decoratie toont de eerste ontmoeting tussen de Franse ontdekkingsreiziger Jacques Cartier en de Mohawk-indianen. Volgens de actievoerders is de afbeelding racistisch want Cartier is uitgedost zoals Europeanen in de 16^de eeuw dat waren terwijl de indianen bijna naakt zijn en dus als primitief worden voorgesteld. Bij racisme hoort natuurlijk ook sexisme: de blote borsten van de Indiaanse vrouwen reduceren hen tot sexobjecten voor de Europeanen. ‘Respect for First Nations’ is de slogan van de actiegroep, die overigens bijna uitsluitend uit jongeren uit de blanke middenklasse bestaat. De actievoerders vallen door de mand wanneer er een echte Indiaanse vrouw langskomt. Dan blijkt dat de activisten alleen maar slogans roepen en helemaal niets kennen van de cultuur van de First Nations die ze beweren te verdedigen. Maar dat heeft allemaal geen belang. “De werkelijkheid doet er niet toe”, zegt de verantwoordelijke staatssecretaris in een telefoongesprek. “Het is de perceptie die telt.” De politiek verantwoordelijke toont weinig moed: ze geeft aan de directeur van het rusthuis de vage opdracht om ‘een oplossing te zoeken’ maar zet de directeur daarna aan de deur wanneer de gekozen oplossing nog meer controverse uitlokt.

De film hekelt woke-toestanden, de oppervlakkigheid van de media en de lafheid van de politiek door ze te bekijken met de ogen van een milde oude man die zijn vertrouwde wereld in mekaar ziet zakken. Een van de rusthuisbewoonsters verandert plots van gender waardoor er op het gelijkvloers genderneutrale toiletten moeten komen. Er ontstaat verwarring over de manier waarop zij/hij/het moet worden aangesproken. Een koppel dat het rusthuis bezoekt, informeert of er halal-maaltijden zijn. De directrice van het rusthuis heeft als doelstelling gekregen dat 15 procent van de bewoners tot minderheden moeten behoren. Wanneer Jean-Michel Bouchard een van de zes laureaten is bij de uitdeling van literatuurprijzen, blijken de vijf andere laureaten allemaal vrouwen te zijn die rond feminisme en gender hebben geschreven. Een dame met hoofddoek kan natuurlijk niet ontbreken. Jean-Michel wordt op de plechtigheid straal genegeerd en krijgt de suggestie dat hij maar beter snel naar huis kan gaan.

Aan polariserende onderwerpen is er dus geen gebrek maar de hoofdfiguur wandelt doorheen de gekker wordende wereld zonder zijn minzaamheid te verliezen. Bouchard reageert met een kwinkslag of een opmerking langs zijn neus weg. De film kreeg vanzelfsprekend heel wat negatieve kritieken van de gevestigde culturele machten. Humor is vooral ter linkerzijde nu eenmaal een schaars goed. De film zou te cynisch zijn, diepte missen of ronduit reactionair zijn. Regisseur Denys Archand reageerde laconiek: “Als je niet van mijn film houdt, moet je niet komen kijken.” Het lijkt er sterk op dat de 82-jarige Archand een film heeft willen maken waarbij hij zelf in de huid van de hoofdfiguur is gekropen. De regisseur maakt er geen geheim van dat hij zelf ook grote problemen heeft met de snel veranderende wereld, met het feit dat tradities op de schop gaan en dat iedereen steeds meer op zijn woorden moet letten. ‘Testament’ is een radioscopie van een door woke aangetaste wereld. Het is ook het verhaal van een eenzame oude man die zijn wereld ziet verdwijnen. Het geheel wordt nog overgoten met een beetje romantiek. Dat maakt het, allemaal samen, een zeer genietbare film.