In parlementaire debatten wordt regelmatig de terechte vraag gesteld of – en in welke mate – de Belgische burgerlijke en militaire inlichtingendiensten politieke mandatarissen mogen opvolgen en welke regels daarbij in acht moeten genomen worden.
In België is de VSSE, de Burgerlijke Dienst voor de Veiligheid van de Staat (VSSE), of kortweg Staatsveiligheid, een afdeling van de Belgische Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie. Het is overigens de enige burgerlijke geheime dienst van België.
ADIV
De Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV), ook wel het stafdepartement Inlichtingen en Veiligheid, is de militaire inlichtingendienst van België. Het Comité I toont al enkele jaren interesse in de problematiek, en meer bepaald in de vraag hoe deze inlichtingendiensten omgaan met informatie die de identiteit van politici bevat.
Het Vast Comité van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten en het Orgaan voor de Coördinatie van de Dreiging, of kortweg Comité I, is een extern toezichtsorgaan. Het houdt toezicht op de Belgische inlichtingendiensten Veiligheid van de Staat (VSSE), de Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid van de Krijgsmacht (ADIV) en het fusiecenter Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging (OCAD).
In verschillende eerdere onderzoeken van het Comité kwam dit onderwerp al aan bod. Recent werd een nieuw onderzoek verricht dat ook aan bod kwam tijdens een vergadering in de lente van 2024. Van 10 tot 12 april 2024 verzamelden deelnemers van zowel de Technical als de Staff Meeting van de Intelligence Oversight Working Group (IOWG) in Brussel.
Samenwerking en transparantie versterken
De Intelligence Oversight Working Group (IOWG) komt twee keer per jaar bijeen en heeft diverse doelstellingen. Die wil de samenwerking tussen de deelnemende toezichthoudende autoriteiten versterken en de transparantie tussen de toezichthoudende instanties vergroten – binnen de toegestane grenzen en in overeenstemming met de normen die door de nationale wetgevers zijn vastgesteld.
Dit moet de internationale samenwerking op het gebied van effectief toezicht op inlichtingen- en veiligheidsdiensten ondersteunen. Daarnaast wisselt de groep kennis, ervaringen en beste praktijken uit voor toezicht. De groep biedt een platform voor de ontwikkeling van nieuwe en effectievere toezichtmethoden. Ten slotte onderhoudt men contact, deelt informatie en verleent wederzijdse bijstand, indien van toepassing, in overeenstemming met de beperkingen die zijn vastgelegd in de nationale wet- en regelgeving.
Tijdens de Technical Meeting (technische vergadering) werden verschillende aspecten besproken van artificiële intelligentie (AI). Het potentiële gebruik ervan door de diensten alsook de uitdagingen waarmee toezichthoudende instanties worden geconfronteerd, kwamen aan bod. De deelnemers wisselden ook van gedachten over de mogelijke oplossingen voor een systematische aanpak van het toezicht op het gebruik van AI in de inlichtingengemeenschap.
Controle van politici
Tijdens de stafvergadering lichtte het Vast Comité I de resultaten van een van zijn recente onderzoeken toe. Het ging over inlichtingenonderzoeken naar politici en verkozenen. In 2024 voerde het Comité hierover een nieuw toezichtonderzoek uit. Het ging na hoe vaak de door de inlichtingendiensten verzamelde informatie over politieke mandatarissen werd gedeeld met de bevoegde autoriteiten in de periode van 1 september 2020 tot 31 december 2023. Uit het onderzoek zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat de inlichtingendiensten zich op politici richten om redenen die geen verband houden met de in de wet genoemde belangen en bedreigingen.
Evenmin bleek dat de grondrechten van politici werden geschonden bij het verzamelen, analyseren en verspreiden van informatie. Ook werden deze politici niet anders (lees: ongunstiger) behandeld dan andere beroepsgroepen tijdens het operationele functioneren van de inlichtingendiensten.
Politiek consensus
Wat betreft de melding van de mogelijke betrokkenheid van een politieke mandataris tijdens het voorkomen van een dreiging, blijft de vraag volgens Comité I welke stappen de diensten kunnen of moeten ondernemen. Dit geldt vooral als de politieke mandataris een lid van de wetgevende macht (parlement) is. Er werden na overleg met de diensten door het Comité verschillende opties geopperd. Een politieke consensus dringt zich volgens het Comité op om deze onzekerheid weg te nemen.
De discussie nadien bevestigde de politieke aandacht voor dit onderwerp en meer in het algemeen voor de dreiging van inmenging of spionage gericht op verkozenen. Dit zeer gevoelige onderwerp zette nogmaals de verschillende wettelijke kaders tussen de IOWG-leden in de verf.
Het National Security and Intelligence Review Agency (NSIRA) op zijn beurt presenteerde de matrix door hen ontwikkeld om onderzoeksprioriteiten te stellen. De National Security and Intelligence Review Agency (NSIRA; Frans: Office de surveillance des activités en matière de sécurité nationale et de renseignement, OSSNR) is een onafhankelijke overheidsinstantie die is opgericht om alle nationale veiligheids- en inlichtingenactiviteiten van de regering van Canada te controleren.
De Canadese delegatie presenteerde hun Forward Looking Plan en de processen die moeten leiden tot de goedkeuring van nieuwe onderzoeken. Tot slot was Verdrag 108+ een belangrijk onderwerp op de vergadering. Terwijl Zwitserland het Verdrag 108+ al heeft geratificeerd, lijkt voor de andere IOWG-landen de ratificatie geen prioriteit te zijn.
De oefening bevestigde hoe moeilijk het is om samenwerking op operationeel niveau te organiseren. Er konden echter andere manieren van samenwerking worden geïdentificeerd, bijvoorbeeld om toe te zien op protocolakkoorden tussen de inlichtingendiensten.
Stasitoestanden in België… Geen scoop. Zelfs buitenlandse agentschappen blijken hier actief te zijn. Universeel en van alle tijden. Om niet te spreken over spionage software in pc’s, smartphones en publieke ruimten. Een hond als huisdier en bewaker tijdens uw afwezigheid + huiscamera’s om ongenode gasten te filmen.