De laatste swastika: “Voor de Finnen had de swastika een minder beladen betekenis”

De Finse luchtmacht gaat de vaandels van sommige eenheden vervangen. Op die vlaggen prijkt immers een hakenkruis of swastika. Sinds Finland twee jaar geleden lid werd van de NAVO krijgen de Finse strijdkrachten meer buitenlandse militaire delegaties over de vloer. Die bezoekers schrikken zich een hoedje wanneer ze geconfronteerd worden met Finse eenheden die achter een swastikavlag marcheren.

Swastika’s komen in verschillende varianten voor: naar links of naar rechts draaiend, hoekig of afgerond, zoals de Baskische lauburu. Het symbool bestaat al lang. Het historisch museum in Kiev bewaart een ivoren vogeltje met swastikamotief dat naar schatting 15.000 jaar oud is. Er werden swastika’s aangetroffen bij archeologische vondsten in het oude Troje. Je vindt het motief ook terug bij de Kelten en de Vikings. In India is het teken vaak te zien in tempels en bij feesten. Ook de Noord-Amerikaanse Indianen gebruikten het symbool. Het is opvallend dat in al deze culturen de betekenis dezelfde is: de swastika staat voor voorspoed en geluk.

Op het einde van de 19^de en in het begin van de 20^ste eeuw was de swastika ook in het Westen erg populair, onder meer in de architectuur. Grote merken als Carlsberg en Coca-Cola gebruikten het hakenkruis in reclamecampagnes. Het teken was ook terug te vinden op badges van de scouts en op Russische bankbiljetten. De swastika was ook bij de eerste piloten populair als geluksbrenger.

Finse luchtmacht

Toen Finland in 1918 onafhankelijk werd en een eigen luchtmacht moest uitbouwen, kreeg het land een vliegtuig cadeau van de Zweedse graaf Eric von Rosen. Op de vleugels had Von Rosen een blauwe swastika geschilderd. Dat symbool werd overgenomen als embleem van de Finse luchtmacht. Hitler was op dat ogenblik nog een onbekende korporaal ergens in de loopgraven van Noord-Frankrijk.

Pas vele jaren later namen de nazi’s de swastika in gebruik: eerst als partijsymbool en later ook als nationale vlag. Vanaf dat moment en zeker vanaf de Tweede Wereldoorlog stond de swastika in West-Europa en in de VS symbool voor het absolute kwaad. Het gebruik werd in veel landen wettelijk beperkt of zelfs verboden.

Voor de Finnen had de swastika een minder beladen betekenis. Het land trachtte tijdens de Tweede Wereldoorlog overeind te blijven. Toen de Finnen in 1939 werden aangevallen door de Sovjet-Unie, werden ze zowel door Duitsland als door de westerse mogendheden in de steek gelaten. Tussen 1941 en 1944 vocht Finland samen met Duitsland tegen de Sovjet-Unie.

In 1945 werden de Finnen gedwongen om van kant te wisselen en de Duitsers aan te vallen. Toen verdwenen de swastika’s van de vleugels van de Finse vliegtuigen, maar het symbool werd wel nog gebruikt op vlaggen en medailles. Finland werd nooit door de Duitsers bezet. Er vonden geen jodenvervolgingen plaats. De grote dreiging kwam altijd van de Sovjet-Unie.

Afscheid

Pas enkele jaren geleden begonnen de Finnen afscheid te nemen van de swastika. De Finse toetreding tot de NAVO versnelde dit proces. Pro-Russische stemmen op sociale media gebruikten het beeld van de swastika’s op de Finse vlaggen om de spoken van het verleden op te roepen. Sommige Finnen vrezen dat het verder gebruik van het symbool in hun nadeel kan spelen wanneer de spanningen met Rusland verder zouden oplopen en men een beroep zou moeten doen op de westerse bondgenoten.

De Russische luchtmacht zelf gebruikt merkwaardig genoeg nog altijd dezelfde rode ster die ten tijde van Stalin al op de Sovjetvliegtuigen prijkte. In West-Europa wekt dit weinig verontwaardiging, maar in Oost-Europa ligt dat wel even anders. Daar is de rode ster het symbool van een ander moordzuchtig regime, van massadeportaties en verlies van onafhankelijkheid. In de Baltische staten is niet alleen het gebruik van nazisymbolen, maar evenzeer van Sovjetsymbolen wettelijk verboden.

Geen statische tekens

Dit alles toont hoe symbolen geen statische tekens zijn. Symbolen kunnen door verschillende groepen anders geïnterpreteerd worden en de betekenis kan in de loop der jaren veranderen.

De hoofddoek is voor veel moslima’s ongetwijfeld een persoonlijk symbool van vroomheid en bescheidenheid. Voor velen – ook voor mij – staat het kledingstuk echter voor een agressieve veroveringsgodsdienst.

Het ‘Southern Cross’ van de Confederale staten refereert voor sommigen naar hun gehechtheid aan tradities, maar voor anderen staat de vlag gelijk aan goor racisme.

De regenboogvlag is voor sommigen een symbool van diversiteit en gelijkheid. Voor anderen is het een aanval op traditionele waarden. In Zwart-Afrika loop je minder risico om gelyncht te worden met een swastika dan met een regenboogvlag.

In een vorig leven had ik een gesprek met een liberale politicus die me vertelde dat hij de Vlaams-nationalisten niet begreep: al dat vlaggengezwaai, al die symboolpolitiek,… Daar hadden de mensen toch niets aan? Symbolen waren niet belangrijk. Toen we een tijd later het debat voerden over regenboogvlaggen en het regenboogzebrapad, heb ik hem aan zijn stelling herinnerd.