C.S. Lewis is best bekend als de schrijver van The Chronicles of Narnia of als verdediger van het christelijk geloof. In dat verband kunnen we niet voorbij zijn filosofische werk The Abolition of Man (1943), recent opnieuw naar het Nederlands vertaald.
Geen advertenties meer?
Ingelogde abonnees steunen niet alleen een van de enige kritische en onafhankelijke media, maar zien ook geen vervelende advertenties. Abonneer je snel en eenvoudig en krijg meteen toegang tot vele duizenden exclusieve artikelen!
Maak hieronder je keuze voor het gewenste abonnement:
Liever ook op papier? Bekijk alle abonnementen!
Het doorlopend abonnement wordt automatisch verlengd voor steeds één maand.
Liever ook op papier? Bekijk al onze abonnementen!
Steun het vrije woord met een online abonnement van 3 maanden via een eenmalige betaling.
Liever ook op papier? Bekijk al onze abonnementen!
Steun het vrije woord met een eenmalige betaling en je zit een jaar goed.
Log hieronder in om dit bericht volledig te lezen. Ben je al ingelogd, kijk dan op je account of je nog een actief abonnement hebt.
Dit dunne boekje bestaat voornamelijk uit een reeks lezingen aan de universiteit van Durham waarin hij reflecteert over de relatie tussen religie en het moderne denken. Daarbij geeft hij blijk van een buitengewoon scherpe kijk op de gevaren wanneer een samenleving zijn morele standaarden loslaat. De bescheiden omvang van het werk en de nogal academische stijl van de schrijver verhullen misschien onterecht de relevantie tot op vandaag.
Tao zonder islam
Lewis opent met kritiek op een schoolboek voor literatuuronderwijs, dat hij ironisch “The Green Book” noemt. Het handboek probeert leerlingen te leren dat morele oordelen zoals “dit is mooi” of “dit is edel” slechts subjectieve gevoelsuitingen zijn. Hoe onschuldig dit ook lijkt, ze vormt niet minder dan een ethische tijdbom. Als jonge mensen geloven dat waarden relatief zijn, verliezen ze elk houvast in het leven. Het gevolg is een samenleving waarin de notie van “goed” en “kwaad” vervaagt.
In het tweede deel introduceert hij de Tao. Niet in de oosterse betekenis, maar wel als aanduiding voor de universele morele orde die in vrijwel alle culturen en religies terug te vinden is. Waarden als rechtvaardigheid, naastenliefde, plicht en moed vormen volgens Lewis de ruggengraat van beschaving. Het zijn geen willekeurige conventies, maar tijdloze principes die ons tot mens vormen. In bijlage kruidt hij zijn betoog met citaten uit werken die de ganse planeet overspannen: hindoeïsme, China, Scandinavië, antiek Griekenland-Rome, … Opvallend of niet, geen enkel citaat uit de Koran.
Geen wetenschap zonder ethiek
Wie deze orde verwerpt, zaagt volgens de schrijver de tak af waarop hij zelf zit. Politieke ideologieën als modern geloof zijn slechts scherven, fragmenten van de Tao, die nooit kunnen ambiëren deze te vervangen. C.S. Lewis wijst fijntjes erop dat dat zij die menen de traditionele waarden te ontmaskeren, handig kritiek op hun eigen waarden afwimpelen. Deze laatste zijn immers zogezegd vrij van enige smet. We hoeven slechts te verwijzen naar het ganse ‘woke’-verhaal om de relevantie op vandaag te zien. Ook deze houdt slechts stand omdat ze elke vorm van wetenschappelijke kritiek of debat weigert.
Het derde en laatste deel is zeker het meest profetisch. Lewis schetst hoe de mensheid via wetenschap en techniek steeds meer macht over de natuur verwerft. Op zich is daar niets mis mee. Hij stelt echter een cruciale vraag: wat gebeurt er als we de natuur volledig beheersen, maar de mens zich niet langer door objectieve waarden laat leiden?
De afschaffing van de mens – Christelijke klassieker
Elite bepaalt onze waarden
In dat geval komt de macht in handen van een kleine elite, die onze waarden gaan bepalen. Zijn conservatieve instelling doet hem twijfelen of er ooit in de geschiedenis een moment is geweest wanneer een nieuwe machthebber de traditionele moraal overboord gooit en toch zijn macht menslievend aanwendt. Absolute macht corrumpeert absoluut, bij uitstek zonder morele bakens.
Die concentratie van politieke, economische en technologische macht is slechts mogelijk omdat de moderne wetenschap zich onvoldoende ethisch liet in- en omkaderen. C.S. Lewis is zelfs niet te beroerd om te stellen dat het te snel is gegaan de voorbije eeuwen en dat we hiervoor een te dure prijs betalen.
Behoud de menselijke natuur
De eerste kritische stemmen (ook in uw weekblad) beginnen zich te keren tegen een ongebreideld vertrouwen in kunstmatige intelligentie. Het boek is inderdaad zo scherpzinnig en visionair dat ze de morele aspecten van deze innovatie reeds onderkent en ervoor waarschuwt. De academische beschouwing is meer dan een abstracte theorie. Met retorisch vuur verdedigt hij de menselijke waardigheid.
Want wanneer we stoppen vrije en moreel verantwoordelijke wezens te zijn, degraderen we tot geprogrammeerde, kneedbare objecten. Dat proces noemt de professor Engelse taalkunde (Universiteit van Oxford) de “afschaffing van de mens”. De menselijke natuur zal dan als laatste capituleren voor de mens. Maar Lewis stelt de retorische vraag wie dan de strijd zal hebben gewonnen. Of met de rijke beeldtaal van het boek: “Bij iedere overwinning is de mens behalve zegevierende generaal ook de gevangene achter zijn zegekar.” Tijdloos in zijn benadering van heel wat politieke en vooral ethische aspecten.
C.S. Lewis, ‘De afschaffing van de mens’. 2025, KokBoekencentrum. 10,99 euro (elektronisch) of 18,99 euro (papier), 128 blz. ISBN: 9789043543293 (elektronisch) of 9789043543286 (papier)
Meer boekrecensies
