ECONOMISCHE ZAKEN. Vakbonden verspreiden fake news over nachtwerk

Volgens de vakbonden dreigen werknemers door de hervorming van het nachtwerk 300 euro per maand aan premies te verliezen. Dat klopt niet. De syndicale organisaties trekken hier een mistgordijn op: de regels veranderen niet voor wie nu al ’s nachts werkt en de versoepeling geldt enkel voor e-commerce en aanverwante bedrijven in de logistiek en de pakjessector.

Eerst de feiten: het ‘zomerakkoord’ van de regering-De Wever voorziet in een versoepeling van nachtwerk. Eén voorgestelde maatregel is het inkorten van de uren die als nacht gelden. Alleen werk tussen middernacht en 5.00 uur ’s ochtends zou als nachtwerk gelden, in plaats van tussen 20.00 uur en 6.00 uur ’s ochtends nu.

De belangrijkste impact van de hervorming is het in principe afschaffen van de nachtpremie tussen 20.00 uur en middernacht en tussen 5.00 uur en 6.00 uur ’s ochtends. Nachtpremies zouden dus slechts voor vijf uur in plaats van tien uur worden betaald. Het ACV berekende dat dit werknemers die ’s nachts werken tot 300 euro per maand aan premies zal kosten. Maar klopt dit wel?

Neen. Het ACV en de andere vakbonden spuien hier doelbewust mist en wakkeren de ongerustheid aan. De indruk ontstaat dat men hier fake news verspreidt, en dat is ook zo. Daarin worden de vakbonden geholpen door weinig kritische artikels in De Morgen en Het Laatste Nieuws. Het was Axel Ronse, fractieleider van de N-VA in de federale Kamer, die de kat de bel aanbond op sociale media. Hij kreeg berichten van ongeruste verplegers met de vraag of ze effectief hun premie voor werk vanaf 20.00 uur zouden verliezen.

Antwoord van Ronse op X: “Het enige wat wijzigt is dat we nachtarbeid zonder cao mogelijk maken in e-commerce en aanverwante sectoren; daar laten we toe dat nieuwkomers pas vanaf middernacht een premie krijgen. Wie er nu al werkt, blijft de premie vanaf 20.00 uur behouden. Waarom? Omdat we al onze e-commerce verliezen aan Nederland en er jobs verloren gaan. Er wijzigt niets meer en ook niets minder.”

Inderdaad. De versoepeling voor nachtwerk geldt niet voor wie nu al aan de slag is. De nieuwe regels hebben enkel betrekking op de nieuwe aanwervingen. Dat is al een aspect dat de vakbonden moedwillig verzwijgen. De aanpassingen doen zich bovendien vooral voor in de sector van de e-commerce en de pakjesdiensten. Elders verandert er weinig of niets.

Eén vakbond volstaat voortaan

Wel is het zo dat het akkoord van één vakbond voortaan voldoende zal zijn om nachtwerk toe te laten in een bedrijf. Tot nu toe was het fiat van de drie syndicale organisaties vereist. Dit is een versoepeling die voor alle sectoren geldt, dat klopt. Maar dat wil niet zeggen dat de nachtpremie zal verdwijnen. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste zullen er op bedrijfsvlak nog altijd collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) worden afgesloten waarbij nachtpremies worden toegekend, gewoon omdat dit onderdeel uitmaakt van het vastleggen van de urenstaat. Die worden afgetoetst in de ondernemingsraad waar de vakbonden aanwezig zijn.

Ten tweede is het zo dat individuele werknemers enkel kunnen worden gelokt om nachtwerk te doen als daar ook een extra financiële compensatie tegenover staat. Dus vergeet de dalende koopkracht voor nachtwerkers. In een krappe arbeidsmarkt zal men met die premies moeten blijven zwaaien. Als de werkgevers denken dat ze hier dus financieel veel bij gaan winnen, dan rekenen ze zichzelf te snel rijk.

Waarom de vakbondsweerstand?

Meteen rijst de vraag waarom de vakbonden zich dan zo virulent tegen de nieuwe regels rond nachtwerk verzetten en fake nieuws verspreiden. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste is dit een gevoelig thema. Nachtwerk zou leiden tot gezondheidsproblemen. Onderzoek nuanceert dit sterk in die zin dat veel mensen bewust voor nachtwerk kiezen, zij het gedurende een bepaalde periode van hun loopbaan. Vooral jongere werknemers zijn ervoor gewonnen. Uiteraard doet men dat niet de hele loopbaan. Daar komt bij dat er sectoren zijn waar nachtwerk gecompenseerd wordt door verschillende rustdagen, zoals bij verplegend personeel in een ziekenhuis.

Een tweede reden voor de aanvallen van de vakbonden is te zoeken in hun afnemende macht. Individuele werknemers zullen in veel gevallen nog een akkoord bereiken met hun baas over de nachtpremie, maar dat de vakbonden daar niet of amper bij betrokken zullen worden, doet pijn.

Afnemende vakbondsmacht

Het is een onderdeel van een lang proces van afnemende vakbondsmacht. Dat is bijvoorbeeld te merken bij het hoger aantal overuren dat iemand kan presteren zonder toestemming van de syndicale delegatie. De omvorming van de Delhaize-winkels tot franchise-winkels met minder vakbondsmacht valt daar ook onder.

Rond loonbeleid hebben de syndicale organisaties ook steeds minder te zeggen omwille van een strenge loonwet die de loonkosten in België moet afstemmen op die in de buurlanden. Hun laatste machtshefboom is de uitbetaling van de werkloosheidsuitkeringen. Maar door de lage werkloosheid – zeker in Vlaanderen – en straks de beperking in de tijd van die uitkeringen, zullen de vakbonden minder werk hebben.