Toen Bart De Wever uit de nacht kwam en zijn zomerakkoord voorstelde, prees politicoloog Carl Devos deze als “inderdaad de strafste hervormingsregering van deze eeuw”. Samen met de invoering van de meerwaardebelasting gaat het echter over beperkte verschuivingen van de belastingen op arbeid richting vermogen.
Men zegt dat politiek de kunst is van het haalbare. In een regering die links en rechts probeert te overstijgen, is een fiscale revolutie niet mogelijk. De complexiteit en de omvang van de West-Europese fiscaliteit inspireert academici wel om na te denken over hoe het efficiënter en rechtvaardiger kan.
De Nederlander Reinier Kooiman staat met beide voeten in de fiscaliteit. Enerzijds is hij in de private sector actief als adviseur bij Deloitte, anderzijds ook academicus aan de Universiteit van Amsterdam. Voor belastingen geldt net als de politiek dat men beter zich ermee bezighoudt, want dat de andere zich sowieso met uw leven moeit. In België gaat immers circa de helft van uw inkomen naar Vadertje Staat. Nee, net als aan de dood zal u nooit aan belastingen ontsnappen, om nog een laatste boutade in de strijd te werpen.
Kooiman duikt met de lezer de geschiedenis in. De overheid was toen nog bijlange niet zo georganiseerd als de huidige bureaucratie. Ook stond de Kerk in voor veel publieke noden (onderwijs, zorg). Antiek Rome is een voorbeeld van hoe men efficiënt belastingen kon innen. Wie in Londen het Domesday Book inkijkt, raakt verbluft door het geduld waarmee Willem De Veroveraar al in de 11de eeuw probeerde alle bezittingen in Engeland in kaart te brengen. Om daarna met een lichte huiver te snappen dat hiermee het prototype van een vermogenskadaster voor onze neus ligt.
Vermogensbelasting
Doorheen het boek begint het te dagen dat fiscaliteit niet enkel een financieel, maar vooral een politiek concept is. We hoeven maar in onze vaderlandse geschiedenis te duiken om voorbeelden te vinden van opstanden tegen despoten die via loodzware heffingen hun buitensporige uitgaven wilden dekken.
Parallel met Niall Fergusons boek ‘Geldmachine’ toont Kooiman aan hoe de overheid de voorbije eeuwen evolueerde van directe belastingen (personenbelasting) naar indirecte belastingen (zoals btw en accijnzen). Ook de nood aan kapitaal voor bedrijfsinvesteringen noopte de fiscus om eerder inkomen dan vermogen te belasten. Het gevolg is dat het fiscale zwaartepunt al enkele decennia op de middenklasse ligt.
Het boek neemt een lange inleiding om dan pas ter zake te komen. De auteur hanteert de ultieme sloophamer om alle belastingen te reduceren tot één vermogensbelasting. De praktische gevolgen worden relatief bondig behandeld. Dat is zonde, want dit voorstel is het equivalent van een politieke kernbom waarvan de neveneffecten verstrekkend en uiteenlopend zijn. In vraaggesprekken is de schrijver alvast stellig dat zijn voorstel de totale fiscale last niet mag verhogen. Meteen al ontgoocheling om de linkse banken, die elke extra belasting likkebaardend verwelkomen. Toch enkele persoonlijke, economische bedenkingen.
Winnaars en verliezers
Concreet zou dit betekenen voor België dat we geen btw, personenbelasting,… meer moeten betalen. Maar op elk eigendom (vastgoed, kunst, beleggingen,…) zou Kooiman jaarlijks pakweg 8,5 procent van uw vermogen afromen. Een hoger percentage dan u waarschijnlijk verdient op uw spaargeld. Uw vermogen smelt dus stelselmatig weg. Om een idee te geven: wanneer u jaarlijks 4 procent verdient op uw pensioensparen, blijft van uw 100 euro inleg op uw 25ste op dag van pensionering slechts 16 euro over. De enige manier om die enorme verdamping van uw vermogen tegen te gaan, is deze te blijven aanvullen met inkomsten, voornamelijk uit arbeid. U merkt dat deze maatregel vooral de jonge gezinnen zou helpen om bijvoorbeeld makkelijker toegang te vinden tot de huizenmarkt. Kooiman schat dat de leeftijd van 50 jaar het omslagpunt is, vanaf wanneer men in zijn voorstel meer belastingen zal betalen dan nu. Renteniers en gepensioneerden uit de middenklasse zitten dus in de hoek waar de klappen vallen.
Er staan tussen dit boek en de invoering nog heel veel bezwaren en praktische problemen. Hoe ga je kapitaalvlucht vermijden of andere landen motiveren om mee op de kar van deze fiscale revolutie te springen? Welke zullen de economische gevolgen zijn van het feit dat arbeid en consumptie goedkoper worden, maar kapitaal duurder? Ik heb niet meteen weet van landen die vandaag met dit model werken. Nuttig dat de academische wereld dit voorstel alvast kritisch en uitgebreider tegen het licht houdt.
Reinier Kooiman, ‘De sterkste schouders – wat de geschiedenis ons leert over (on)eerlijke belastingen’. 2025, Atlas Contact. 383 p., 24,99 euro. ISBN 9789045048468
"De sterkste schouders" biedt een verhelderende blik op de cruciale rol van eerlijke belastingheffing in de strijd voor sociale rechtvaardigheid. Dit boek verkent hoe een rechtvaardig belastingbeleid kan bijdragen aan gelijke kansen voor iedereen. Met duidelijke inzichten en praktische voorbeelden nodigt het de lezer uit om na te denken over de impact van belastingen op onze samenleving en de toekomst die we samen willen opbouwen.
