In Duitsland is een hevige hetze begonnen over nieuwe EU-regelgeving. Genetisch aangepaste planten zouden zonder vermelding op het etiket in de supermarkten komen te liggen, volgens groene activisten. Dat laatste klopt. Hoe zit het juist?
Geen advertenties meer?
Ingelogde abonnees steunen niet alleen een van de enige kritische en onafhankelijke media, maar zien ook geen vervelende advertenties. Abonneer je snel en eenvoudig en krijg meteen toegang tot vele duizenden exclusieve artikelen!
Maak hieronder je keuze voor het gewenste abonnement:
Liever ook op papier? Bekijk alle abonnementen!
Het doorlopend abonnement wordt automatisch verlengd voor steeds één maand.
Liever ook op papier? Bekijk al onze abonnementen!
Steun het vrije woord met een online abonnement van 3 maanden via een eenmalige betaling.
Liever ook op papier? Bekijk al onze abonnementen!
Steun het vrije woord met een eenmalige betaling en je zit een jaar goed.
Log hieronder in om dit bericht volledig te lezen. Ben je al ingelogd, kijk dan op je account of je nog een actief abonnement hebt.
Begin december werd zonder veel ophef een akkoord gesloten tussen de Raad van de Europese Unie (de ministers van de lidstaten) en het Europees Parlement over genetisch gemodificeerde planten. Het ging om een politiek akkoord en dit bevatte de nieuwe regelgeving rond NGT’s of nieuwe genetische technieken.
Akkoord zonder veel ophef
Aanvankelijk was het Europees Parlement voor een compleet verbod op NGT-planten zoals dat bestond voor genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s). Ggo’s zijn de ouderwetse vorm van biotechnologie.
In het persbericht van 4 december beweert het Europees Parlement nu ineens dat dit akkoord de ‘groene transitie’ in de landbouw zou ondersteunen. De deal maakt het ‘EU food system more secure and sustainable’. Het voedingssysteem zou veiliger en duurzamer worden. Op zich een bizarre en vooral nietszeggende bewering. Ambtenarentaal, maar die ommekeer is bij Duitse groene activisten in het verkeerde keelgat geschoten.
Ommekeer bij Europees Parlement
Bij de Raad van de EU schrijven ze dat het akkoord de competitiviteit van Europa zou verbeteren en de regelgeving een ‘robuuste bescherming van menselijke en dierlijke gezondheid’ verzekert. De Europese commissaris voor gezondheid en dierenwelzijn Olivér Várhelyi noemde het akkoord een mijlpaal in de innovatie van de landbouw.
Volgens de Commissie zou innovatieve plantenveredeling in de EU voortaan mogelijk worden. Zodat landbouwers zouden kunnen telen met minder meststoffen of verdelgers van onkruid, schimmels of insecten. Dit moet de concurrentiepositie van de Europese landbouw op de wereldmarkt helpen vrijwaren.
Met de nieuwe regelgeving zou ook de administratieve rompslomp moeten verminderen, terwijl toch de hoge veiligheidsnormen voor genetisch gemodificeerde planten en producten verzekerd blijven. Tenminste, dat was het officiële standpunt van de Europese Commissie.
De nieuwe technieken in de ‘bio-economie’ en landbouw moeten leiden tot verbeterde planten die klimaatbestendiger zijn, tegen ongedierte of ziektes kunnen en bovendien hogere opbrengsten of grotere oogsten opleveren.
Meer over het Europees Parlement
Twee categorieën
Met zulke ronkende verklaringen ziet het er dus naar uit dat de aanpassingen in de regelgeving rond gentechnologie die de Commissie in 2023 voorstelde zullen doorgaan. Maar wat betekent dit in de praktijk?
Als de regelgeving erdoor komt, zijn er twee opties voor planten op basis van ‘nieuwe genetische technieken’ om op de markt terecht te komen. De eerste categorie planten die ook via conventionele kweek zou kunnen ontstaan, krijgt het label categorie 1. Die categorie is onderworpen aan controles waarna de planten die aan die controles voldoen worden behandeld als gewone planten.
Zonder etiket in de winkel
Dat wil zeggen dat ze niet moeten voldoen aan de regels van de ggo’s of genetisch gemodificeerde organismen. Vrij vertaald: ze komen in de supermarkten en winkels zonder vermeldingen op de verpakking. De consument kan nooit weten of zijn plantaardige voedingsproducten klassieke veredelingstechnieken zoals kruisingen zijn of NGT-planten.
Alle andere NGT-planten (categorie 2) vallen onder de bestaande ggo-regelgeving. Dat wil zeggen: een speciale toelating van de Europese Commissie enzovoort. Ze moeten vermeldingen dragen dat ze genetisch gemodificeerd zijn en volledig traceerbaar zijn. In bijna alle gevallen zijn ze verboden voor menselijke consumptie.
Octrooien blijven gevoelig punt
Vervolgens is er nog iets. Iets wat ngo’s en activisten altijd uitspelen tegen gentechnologie. Namelijk dat bedrijven die planten patenteren. De Commissie zal toezien op de licentiepraktijken in verband met octrooien. Bovendien zal de Commissie in kaart brengen in welke mate landbouwers nadelen zullen ondervinden van het patenteren van planten en zaden.
De Raad en het Europees Parlement moeten nog formeel hun goedkeuring geven en daarna verschijnt de regelgeving in de loop van 2026 in het Officieel Publicatieblad van de EU. Twee jaar later treedt de aangepaste regelgeving in voege.
CRISPR als gamechanger
Maar wat betekent dit allemaal? Wel, die NGT’s, dat gaat over CRISPR/Cas-technologie. Dat is een manier om in genen te knippen en plakken om bepaalde aanpassingen te doen. Die gentechnologie heeft op enkele jaren voor een ware revolutie gezorgd.
De toepassingen variëren al van koolzaad, rijst, tarwe, maïs, soja tot tomaten. CRISPR-planten genieten trouwens al van een lichtere wetgeving dan andere ggo’s. Zowel in de EU als in de VS.
Het eerste voorbeeld van NGT-voeding was de lancering van mosterdgroen in de VS in 2023. Dat is trouwens een bladgroente en geen zaad dat tot mosterd verwerkt wordt. De verwijzing naar mosterd is relevant omdat de NGT-aanpassingen zich richten op de scherpe en pikante smaak zoals in Japanse wasabi.
Geen vreemde genen
De reden van die minder strenge regelgeving is dat bij CRISPR er geen zogenaamde transgenen zijn. Transgenen zijn vreemde genen die afkomstig zijn van een ander soort organisme en kunstmatig in het DNA van een ander organisme zijn ingebracht.
CRISPR-Cas is een genoombewerkingstechniek die zeer precies DNA verandert zonder soortvreemd genetisch materiaal (transgenen) in te brengen, in tegenstelling tot klassieke transgene ggo’s. Daardoor lijken NGT-planten op natuurlijke variaties.
EU kiest voor strenge lijn
Niettemin oordeelde het Hof van Justitie van de EU in Luxemburg in 2018 dat CRISPR onder ggo-wetgeving valt. Terwijl Argentinië en Japan NGT-gewassen dereguleerden, werd de EU heel streng. Dat betekende dat een proefveld met Belgische CRISPR-maïs moest worden vernietigd en het project beëindigd.
De rechtszaak kwam via een prejudiciële vraag van de Franse Conseil d’État. Die wilde weten hoe de Europese richtlijnen toe te passen nadat een kleine maar invloedrijke boerenvakbond, Confédération paysanne, en acht milieuverenigingen en anti-ggo-verenigingen een zaak hadden aangespannen tegen NGT-planten.
Wat de groene activisten in Duitsland dus doen, is mensen proberen bang te maken om de regelgeving in de EU alsnog ter elfder ure te doen veranderen. Aangepaste EU-regelgeving die er specifiek kwam omwille van het arrest van het HvJ-EU. Een arrest en regelgeving die de EU al met een achterstand van jaren opzadelden in vergelijking met Japan en de Verenigde Staten.
Amerika en Japan lopen voorop
De kans is dan ook groot dat veel van de NGT-planten in de landbouw afkomstig zullen zijn van Amerikaanse of Japanse bedrijven. De belangrijkste speler is ondertussen Pairwise uit North Carolina dat samenwerkt met Enza Zaden uit Enkhuizen. Pairwise werd pas in 2017 opgericht. Inari uit de buurt van Boston is een andere belangrijke speler.
De reden van de spoed die de Europese Commissie plots achter de hele zaak probeert te zetten, is dat BASF, Bayer Crop Science en Syngenta afgeremd worden in hun thuismarkten. Het duurde tot januari 2024 voor de commissie leefmilieu van het Europees Parlement het voorstel uit 2023 aanvaardde. Enkel eenvoudige vermelding op de verpakking van zaden van NGT-planten zou nodig zijn.
Stemming in maart 2026
Uiteindelijk duurde het nog tot 3 december 2025 om tot een politiek akkoord te komen. Dit akkoord moet nog gestemd worden in de plenaire van het Europees Parlement op 9 maart 2026 en nadien tijdens een Raad van de EU. Daar organiseert de Committee of Permanent Representatives (COREPER) de stemming.
Dus de ambassadeurs van de lidstaten bij de Europese Unie zullen stemmen en de ministers zullen dat bevestigen op de eerstvolgende Landbouwraad in Brussel. Het risico van een brain drain was niet denkbeeldig.
Vlaams onderzoek loopt voorop
Onderzoekers van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) aan het UGent Center for Plant Systems Biology ontwikkelden NGT-gewassen die resistent zijn tegen ziektes en beter tegen droogte kunnen. Bijvoorbeeld aardappelen. Zij zijn voorstander van complete deregulering van de categorie 1 NGT’s.
Omdat de Europese landbouw ten vroegste pas in 2028 gewassen op de markt kan brengen, zal het nog even duren voor die NGT-planten in de supermarkt of groentewinkel liggen. In afwachting houdt het ILVO (Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek) zich in Vlaanderen bezig met het onderzoeken van NGT-planten zoals het mosterdgroen.
