De hoogste Belgische rechters stellen dubbel zoveel vragen aan het Europese Hof als alle andere grondwettelijke hoven in de EU samen. Een opmerkelijke verschuiving die de vraag oproept: wie bewaakt nu eigenlijk onze Grondwet?
Het Belgisch Grondwettelijk Hof heeft een spectaculaire recordscore neergezet. Met 47 prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie van de EU overtreft België ruimschoots alle andere lidstaten. In 2024 alleen al verdubbelde het aantal vragen ten opzichte van voorgaande jaren. Nochtans is het Grondwettelijk Hof in principe de hoogste rechtsmacht die toeziet op de naleving van de Grondwet. Maar steeds vaker baseren de Belgische grondwettelijke rechters – allemaal politiek benoemd – hun arresten niet strikt op de Grondwet, maar op Europese verdragen, richtlijnen of verordeningen.
Europees recht gaat voor Belgische Grondwet
Die evolutie is niet zonder precedent. Frankrijk kende een gelijkaardige verschuiving toen de Conseil d’État in 2016 procedures invoerde om conflicten met EU-wetgeving te vermijden. Het was een elegante manier om iets wat ongrondwettelijk was naar Frans recht toch toe te laten omwille van het EU-recht. De EU-interpretatie kreeg dus de voorkeur. Precies daarom weigerden veel Europese grondwettelijke hoven lange tijd in dialoog te gaan met het EU-Hof. België was vijftien jaar geleden het eerste land dat de stap wel degelijk zette. Nadien volgden Frankrijk, Oostenrijk, Spanje, Italië, Duitsland, Roemenië, Litouwen, Luxemburg en Polen.
Het contrast met Nederland is treffend. Daar bestaat geen constitutioneel hof omdat artikel 120 van de Nederlandse Grondwet rechters verbiedt om wetten aan de Grondwet te toetsen. Die verantwoordelijkheid ligt bij het parlement, niet bij een rechter in een rechtszaal. Dat laatste zou namelijk een garantie zijn tegen activistische rechtspraak.
De prejudiciële vragen worden zo talrijk dat in oktober 2024 de spelregels veranderden om de overbelasting bij de Europese rechters te voorkomen. Een aantal hoofdzakelijk fiscale onderwerpen werden doorgeschoven naar het lagere EU-Gerecht. EU-Hofvoorzitter Koen Lenaerts, zelf een Belg, sprak tijdens een bezoek aan het Belgisch Grondwettelijk Hof over de steeds inniger samenwerking. Een nieuwe realiteit waarin Europees recht steeds nadrukkelijker de nationale grondwetten overstijgt.
