De persconferentie begin juli van luitenant-generaal Mkhwanazi, hoofd van de politie in de Zuid-Afrikaanse provincie Kwazulu-Natal, sloeg in als een bom. Volgens hem zou niemand minder dan zijn hoogste baas, minister van Politie Senzo Mchunu, maar ook andere hooggeplaatsten bij de dienst en de rechterlijke macht, banden hebben met de misdaad.
Mchunu werd intussen opzijgeschoven, tegen hem zijn strafrechtelijke klachten ingediend en er werd een parlementaire commissie opgericht om de zaak te onderzoeken. De minister zou inderdaad via een vertrouweling contacten hebben gehad met Vusimeni Matlala, een omstreden zakenman die ook nog drie moorden ten laste worden gelegd.
Het hele verhaal begon toen president Ramaphosa in 2018 een speciale eenheid, onder leiding van Mkhwanazi, oprichtte om de talrijke politieke moorden in Kwazulu-Natal te onderzoeken. Eind 2024 werd die eenheid – die intussen over 155 moordzaken dossiers had aangelegd – door de inmiddels tot politieminister benoemde Mchunu ontbonden. Terwijl een aantal van die dossiers achterover werden gedrukt.
Verstrengeling politie en partij
Het is niet de eerste maal dat leden van de politietop van criminele activiteiten beschuldigd worden en moeten aftreden. Sinds 1994 hebben al 9 nationale politiecommissarissen mekaar opgevolgd. Het begon verkeerd te lopen toen Jackie Selebi in 2000-2008 hoofd van de dienst werd (van 2004 tot 2008 was hij ook chef van Interpol).
Volgens Ivor Chipkin, werkzaam aan de universiteit van Pretoria en directeur van het New South Institute, behoorde Selebi tot de interne kring van het ANC en probeerde hij de politie aan de partij te binden. Op die manier geraakte het politiekorps aldaar verstrikt in de interne machtsstrijd.
Tegelijk gingen hooggeplaatste politici banden aan met misdadigers. Heel wat agenten gingen als lijfwacht fungeren. Sommige politici beschikten zelfs over een privémilitie. Met als resultaat dat het aantal leden betrokken bij echte misdaadbestrijding afnam, niet enkel onder de manschappen op het veld, maar ook bij de speurders en in de informatieverwerking. En een eenheid als de Schorpioenen die ernstige wandaden van hooggeplaatsten moest onderzoeken, werd in 2009 afgeschaft.
De gevolgen lieten niet lang op zich wachten: een stijging van de criminaliteit en minder arrestaties, terwijl zaken als corruptie, bedrog en zekere vormen van diefstal – zeker als politici erbij betrokken waren – niet meer werden aangepakt.
Geen gejuich
Hoe dan ook wordt de nieuwe commissie niet op gejuich onthaald. Niet alleen kost ze veel geld (meer dan 7 miljoen euro), veel eerdere onderzoeken leverden weinig op. Zo is aan de aanbevelingen van de Zondo-commissie die de staatskaping – de corruptie rond de Indische zakenfamilie Gupta tijdens de regering van Jacob Zuma – onderzocht, tot vandaag weinig gevolg gegeven.
Tevens blijft Mchunu ondanks zijn schorsing parlementslid en lid van het Nationaal Uitvoerend Comité van het ANC. Net de afdeling die uiteindelijk over zijn lot moet beslissen.
Dat dus gevreesd wordt dat deze commissie weer op een sisser zal uitlopen, ligt voor de hand. Niet voor niets zou volgens onderzoek van de Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing (RGN) amper 22 procent van de Zuid-Afrikanen nog vertrouwen hebben in de politie.
