Het hele begrotingsconclaaf is eigenlijk een politieke en rituele showvertoning. Zowel qua vorm als qua inhoud. Omdat de media het hele ritueel met bijzonder veel drama volgen, is het een ideale gelegenheid voor de deelnemende ministers en partijen om de nodige zendtijd te kapen.
Daar lijkt het uiteindelijk allemaal om te doen. De tv-journalen en talkshows halen, en indien mogelijk met een fotootje in de kranten, en de boekjes komen.
Afgelopen week deden een aantal zaken me opnieuw tot die conclusies komen. De eerste belangrijke reden om zo cynisch te kijken naar de showvertoning is te wijten aan de inhoud. Iedereen weet waar de besparingen zullen moeten gebeuren. Iedereen weet waar besparen slechts kruimels oplevert.
Saneren op kleine schaal
Als de regeringspartijen al over saneren spreken, dan spreken ze nooit over die onderwerpen waar de grote besparingen te halen vallen. Dat zijn uiteraard de grote budgetten. Waar heel veel belastinggeld uitgegeven wordt, daar valt heel veel te besparen. Waar minder geld circuleert, daar valt ook te besparen, maar ga daar geen miljarden zoeken.
Op maandag vertelde de Naamse econoom Philippe Defeyt (ooit verkozen voor Ecolo) me dat er vier grote uitgavenposten zijn die besparende begrotingsbeslissingen noodzakelijk maken. Ik som ze even op: rentelasten, pensioenen, volksgezondheid en defensie. Dat zijn de grote budgetten. Defeyt schreef dat in januari al in een zeer leerrijke note statistique.
Dinsdag vertelde de jonge jurist en auteur Quinten Jacobs bijna hetzelfde op de boekvoorstelling van zijn eersteling ‘Het betonnen beleid‘. Een boek met als ondertitel: Waarom politici onze problemen niet kunnen oplossen. Dat boek is nu al hét politiek belangrijkste boek van 2025 en de boekvoorstelling was een ‘who is who’ van de Vlaamse politiek.
Het betonnen beleid
Jacobs ziet vier factoren voor de budgettaire strop van de federale regering: de rentelasten, de sociale zekerheid, het doorstorten van geld aan de gewesten en gemeenschappen en dan de primaire uitgaven, waaronder defensie een steeds belangrijker deel werd.
Hervormen wordt onmogelijk
Zowel Defeyt als Jacobs spraken over de institutionele complexiteit die hervormen quasi onmogelijk maakt. Beide auteurs wezen terecht op de financiering van de gewesten en gemeenschappen die zonder veel poeha 77 miljard euro per jaar van de belastinginkomsten doorsluist naar de deelregeringen. Ze waren wel zo beleefd niet te wijzen op het feit dat die deelregeringen stuk voor stuk de totale staatsschuld blijven vergroten door zonder uitzondering tekorten op hun begrotingen te boeken.
En dan waren er de feiten deze week. Uit cijfers van het Instituut voor de nationale rekeningen (INR) bleek dat de federale regering bij het opmaken van de begrotingen voor 2024 en 2025 behoorlijk geknoeid had met de cijfers. Ze hadden systematisch de uitgaven onderschat. Zo maar even met 20 tot 30 miljard euro per jaar. Ze hadden de belastinginkomsten overschat en de rentelasten veel te laag ingeschat.
Daarover kon niet genoeg kritiek komen. Wellicht zwijgen daarom alle media erover. Of het moest zijn dat ze het niet weten en hun huiswerk niet maken. Als de rentelasten een van de stijgende en steeds belangrijker wordende bedreigingen zijn voor een begroting in evenwicht én als het nefast is voor de beleidsruimte, dan is het bewust onderschatten van de rentelasten ronduit crimineel.
In de begroting van 2024 schatte de regering de rentelasten op 10 miljard euro per jaar. Het bleken 13 miljard te zijn. Bijna een derde meer dus. Toch rekenden ze voor 2025 opnieuw op maar 10,9 miljard euro rentelasten, terwijl de staatsschuld aanzienlijk was toegenomen en ook de rente die de staat moest betalen was gestegen. Zoiets noemen ze foefelen met de begroting.
Record aan belastinginkomsten
Nog straffer was het feit dat de belastinginkomsten zowel in 2024 als 2025 records braken. Nog nooit inde de Belgische staat zoveel belastingen. Nog nooit betaalde iedereen in dit land meer belastingen. Voor het eerst bedroegen de parafiscale lasten (belastingen en sociale bijdragen) de helft van het bruto binnenlands product!
50 procent van alles wat in België verdiend werd, ging in 2024 naar de fiscus en de sociale zekerheid. En ondanks die fors stijgende belastingontvangsten calculeerden ze meer te ontvangen belastingen in voor de begroting van 2025. Dat is jezelf rijk rekenen en bezwaarlijk deugdelijk bestuur te noemen. Zeker als je weet dat het Federaal Planbureau al jaren waarschuwt dat de fiscale inkomsten de komende jaren zullen dalen.
En toch nieuwe belastingen!
Niettemin opperden alle regeringspartijen dat extra en nieuwe belastingen noodzakelijk zijn. Toch bleek dat de uitgaven van de federale regering veel hoger waren dan de begroting. Dat noemen ze budgetoverschrijdingen. Die waren enorm en liepen in de tientallen miljarden. Dat valt niet enkel toe te schrijven aan de vergrijzing, de pensioenen en de gezondheidskosten. Dat is het gevolg van een gebrek aan budgettaire discipline.
Ministers en administraties trekken zich niets aan van wat is afgesproken op de nachtelijke begrotingsconclaven. Bijvoorbeeld door 39.000 extra ambtenaren aan te werven de afgelopen jaren, terwijl jaar na jaar iedereen wist dat er bespaard moest worden.
Na de inhoud is er de vorm. Die hele begroting is dus eigenlijk maar om te lachen. Het drama dat rond het gebeuren opgehangen wordt, is puur politiek theater. Een schertsvertoning met slechts een doel: de burgers een rad voor de ogen draaien en de indruk wekken dat ze iets doen. De media spelen dat spel gretig mee. Het enige wat ze doen, is het verzorgen van hun politieke public relations.
Spierballengerol
Wie graag zuinig en liberaal overkomt, kan zijn spierballen eens tonen. Wie graag de financiële put blijft graven in de hoop dat de rijken die wel zullen vullen, kan voor zijn achterban de ene na de andere eindeloze sterfscène vol bombastische aria’s afsteken zoals in een slechte opera.
Die hele begrotingsconclaven zijn trouwens als een opera. Veel muziek, een flinterdun verhaaltje of libretto, slechte acteerprestaties en een hoop rituelen die een bepaald publiek graag ziet. Maar op het einde draait alles rond de twee of drie sterren op het toneel. De dikke matrone die een zestienjarige freule speelt en de twee zwaarlijvige tenoren die de goede en de slechte minnaar spelen.
De meerderheid van de bevolking vindt opera maar een overgesubsidieerde elitaire vorm van tijdverdrijf. Een soort m’as-tu-vu-avondje voor politieke en culturele bobo’s. Ik vrees dat diezelfde bevolking er over de begrotingsconclaven wellicht geen positiever beeld op nahoudt. Geef ze eens ongelijk?
Meer over de federale regering
