Murat Kaplan en Nordin Benallal, twee gevierde ontsnappingskunstenaars, behoren tot een lange lijst van criminelen die moeiteloos uit Belgische gevangenissen wisten te ontsnappen. Tot nu toe was dit slechts een spannend hoofdstuk in hun misdaadbiografie, want ontsnappen uit een Belgische cel was geen misdrijf. Maar er is verandering op komst.
Het Belgische Strafwetboek had tot op heden geen probleem met een gedetineerde die besloot de benen te nemen. Omdat de drang naar vrijheid nu eenmaal een ‘menselijk instinct’ is. Dat betekent dat een gedetineerde die zich door een tunnel naar buiten werkt, zoals Andy Dufresne in ‘The Shawshank Redemption’, enkel bestraft zou kunnen worden voor het ‘stelen’ van zijn gevangeniskledij.
Minister Laurette Onkelinx (PS) verdedigde destijds deze filosofie met vuur. Ondertussen schreeuwen andere politici al jaren om verandering. Want ja, waarom zou je een gevangene opsluiten als hij toch gewoon kan weglopen zonder gevolgen?
Hulp bij ontsnapping wél strafbaar
Wat wél al jaren strafbaar is, is het verlenen van hulp bij een ontsnapping. Als een cipier een sleutel ‘verliest’ of een vriend een ladder tegen de gevangenismuur zet, dan zwaait er wat. Maar de gedetineerde zelf? Die kan na zijn korte uitstapje gewoon terugkeren zonder juridische repercussies, zolang hij op zijn weg maar niemand neersteekt.
Neem bijvoorbeeld cipier Walter Donckers. In 2005 kreeg hij drie jaar cel en een boete van 2.500 euro omdat hij een gevangene had helpen ontsnappen. En Léopold van Esbroeck? Die kreeg vier maanden omdat hij een vriend een revolver had bezorgd in de gevangenis van Nijvel.
Familieleden die helpen? Ook zij zijn er al dertig jaar aan voor de moeite, aangezien de wet van 1993 hen niet langer beschermt. Dus als je je broer uit de gevangenis helpt, riskeer je een celstraf. Maar als hij zelf slim genoeg is om te ontsnappen, heeft hij geen probleem.
Als de ontsnapping gepaard gaat met wat extra spektakel – geweld, vernieling, een wapen hier en daar – dan kan de gedetineerde alsnog vervolgd worden. Maar zolang hij gewoon stilletjes verdwijnt, was er tot nu toe weinig aan de hand.
Het nieuwe Strafwetboek, dat in werking treedt op 9 april 2026, brengt geen verandering in het feit dat een geweldloze ontsnapping niet strafbaar is in België.
Een geweldloze ontsnapping is niet strafbaar in België
Gooien van voorwerpen over de gevangenismuur
Ondertussen vond de wetgever het wel nodig om het gooien van voorwerpen over gevangenismuren strafbaar te stellen (artikel 337bis Strafwetboek). Deze strafbaarstelling werd ook al opgenomen in artikel 687 van het nieuwe Strafwetboek.
De klassieke tennisbal gevuld met drugs, het gebruik van drones en zelfs het uit de lucht droppen van pakjes zijn allemaal verboden sinds januari 2024. Dat verbod is bedoeld om de veiligheid binnen de gevangenissen te verhogen, aangezien dergelijke praktijken agressie tussen gedetineerden kunnen veroorzaken, de ordehandhaving bemoeilijken en de zwarte handel in en buiten de gevangenis versterken.
Niets tast de geloofwaardigheid van Justitie meer aan dan een ontsnapte gevangene die in alle rust van zijn vakantie geniet
Een nieuwe regering, een nieuwe belofte
In het federale regeerakkoord van de regering-De Wever staat het zwart op wit: ontsnappen uit de gevangenis zal strafbaar worden. De MR krijgt eindelijk haar zin, na jarenlang te hebben geroepen dat deze juridische absurditeit moest verdwijnen.
Voorstanders vinden het hoog tijd dat België stopt met de contradictie dat hulp bij een ontsnapping strafbaar is, maar de ontsnapping zelf niet. Bovendien kost al dat gedoe geld, aangezien de politie de weglopers moet opsporen. En niets tast de geloofwaardigheid van Justitie meer aan dan een ontsnapte gevangene die in alle rust van zijn vakantie geniet.
Natuurlijk is een regeerakkoord slechts een belofte. Er moeten nog wetsvoorstellen komen, commissies zullen zich moeten buigen over de kwestie en parlementsleden zullen finaal hun zegen moeten geven. En als we de Belgische politieke traditie volgen, kunnen we er gerust nog een paar jaartjes bijtellen.
Als je je broer uit de gevangenis helpt, riskeer je een celstraf. Maar als hij zelf slim genoeg is om te ontsnappen, heeft hij geen probleem
Critici zijn minder enthousiast. Zij wijzen erop dat een ontsnapte gevangene al genoeg bestraft wordt bij een hergevangenneming. Denk aan een verblijf in de isoleercel en een stevige impact op een eventuele vervroegde vrijlating.
Momenteel is ontsnappen uit de gevangenis nog steeds een ongestraft avontuur, maar de regering-De Wever wil daar dus een einde aan maken. De vraag is of deze maatregel meer is dan een politiek statement. Voorstanders roepen om orde en veiligheid, tegenstanders vragen zich af of het geen lege doos is.
Patrick Herbots en Miet Driessen, advocaten
Eindelijk inderdaad. Confederalisme zal er misschien ook nog komen wanneer Bart De Zever met pensioen is en hij de niet langer de evolutie blokkeert.
So what? Als een gedetineerde een cipier bedreigt, of aanvalt, of een sleutel steelt, of een slot forceert, dan is hij schuldig. Als hij vrolijk buiten wandelt zonder één van voorgaanden, dan is hij niet schuldig aan een misdrijf. Als hij vrolijk buiten kan wandelen zonder één van voorgaanden lijkt mij vooral het gevangenissysteem en/of haar personeel schuldig. Maar dat mag je van de vakbonden waarschijnlijk niet zeggen.