Wat kan Vlaanderen leren van het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven?

De uiteindelijke beslissing of Vlaanderen onafhankelijk wordt, zal niet alleen van de Vlamingen afhangen, want als er binnen Europa te weinig machthebbers de Vlaamse autonomie willen onderschrijven, is Vlaanderen terug bij af. Catalonië kan daarom een interessant voorbeeld zijn.

In oktober 2017 organiseerde de Catalaanse regering-Puigdemont een referendum over het uitroepen van de Catalaanse Republiek, los van Spanje. De Spaanse regering verzette zich echter tegen dat referendum. Het werd illegaal verklaard – u herinnert zich wellicht de beelden van Spaanse politie die de stembusgang zo veel mogelijk hinderde. Ondanks dat kwam zo’n 57 procent van de stemgerechtigden opdagen, waarvan er zo’n 90 procent voor onafhankelijkheid stemde. Met dat resultaat in het achterhoofd verklaarde het Catalaans parlement zich onafhankelijk van Spanje. Maar via artikel 155 van de Spaanse grondwet werd de Catalaanse regering uit haar functie gezet en nam de Spaanse centrale regering de macht over in de regio.

“Als Vlaanderen de onafhankelijkheid uitroept, zal Spanje als één van de eerste landen druk beginnen zetten om ervoor te zorgen dat Europa die onafhankelijkheid niet erkent”

Een stille dood gestorven

Na dat referendum is de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd een stille dood gestorven. Catalaanse leiders werden opgepakt en nadien kwamen de verschillende pro-onafhankelijkheidspartijen niet meer tot een vergelijk. Bovendien worden er nu nog steeds duizenden Catalanen vervolgd omdat ze op een of andere manier meegewerkt hebben aan het ‘illegale’ referendum.

Uiteindelijk werden negen mensen veroordeeld voor rebellie, opruiing, malversaties, burgerlijke ongehoorzaamheid en het misbruiken van overheidsgeld. Andere politici vluchtten naar het buitenland om uit handen van de Spaanse justitie te blijven. Op 21 juni 2021 verleende de Spaanse regering-Sánchez gratie aan de negen oud-politici en activisten. Let wel: de veroordeelde leiders en activisten mochten deze zomer de gevangenis verlaten, maar compleet vrijgesproken werden ze niet. Tijdens de verdere duur van hun veroordeling mogen ze geen enkel openbaar ambt bekleden; ze zijn dus uit hun burgerrechten ontheven. Tegen toenmalig minister-president Carles Puigdemont en oud-ministers Antoni Comin en Clara Ponsanti loopt er nog steeds een proces om hun parlementaire onschendbaarheid af te nemen. Madrid wil Puigdemont bijna vijf jaar na datum nog steeds op de beklaagdenbank krijgen.

“De naïviteit van de Catalanen mag hen zeker verweten worden” – Steven Vergauwen

Naïviteit

Steven Vergauwen, gewezen Vlaamse ambassadeur en afgevaardigde bij de ‘International Commission of European Citizens’, vertelde hoe Puigdemont en de Catalaanse regering na het referendum in de goede wil van Spanje geloofden. Die naïviteit mag hen zeker verweten worden. “En later bleek ook dat de meeste Catalaanse politici nooit écht uit waren op onafhankelijkheid”, vertelde hij. Volgens Vergauwen wilden de leiders via het referendum enkel druk uitoefenen om meer bevoegdheden voor Catalonië af te dwingen. De Spaanse grondwet laat immers niet toe dat een Spaanse regio zich onafhankelijk verklaart zonder toestemming van de Spaanse overheid. En dat wisten de Catalaanse leiders zelf goed genoeg.

Na het referendum werd in het Vlaams Parlement onmiddellijk op aangeven van N-VA een resolutie gestemd die het geweld van de Spaanse overheid veroordeelde. N-VA gaf de gevluchte Catalaanse leiders bovendien (letterlijk) onderdak en bleef jarenlang de Catalaanse zaak actief verdedigen. Ook Vlaams Belang steunde de Catalanen destijds.

Intussen geeft N-VA wel aan geen “Catalaanse scenario’s” te willen. Een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring, de strategie van Vlaams Belang, zou volgens de partij alleen maar voor chaos zorgen. De partij van Bart De Wever oordeelt nu dat het confederalisme de enige weg vooruit is.

Verschil zit hem in de Grondwet

Leidt de strategie van Vlaams Belang wel automatisch tot Catalaanse scenario’s? Niet per se, want er zijn enkele verschillen. Zo wil het Vlaams Belang helemaal geen referendum organiseren. Dat zou namelijk geen juridische grond hebben, de internationale gemeenschap opschrikken en de externe erkenning bemoeilijken. Zo kreeg het Schotse parlement onlangs nog het verbod om referenda te organiseren zonder toestemming van de Britse regering.

Daarom wil de partij de onafhankelijkheid uitroepen vanuit de eigen instellingen. “Het Vlaams Parlement en de Vlaamse regering hebben een reële en legitieme macht sinds geruime tijd”, vertelt Gerolf Annemans daarover. Bovendien is er in België geen grondwetsartikel dat de federale regering de mogelijkheid geeft om de Vlaamse regering uit haar functie te ontzetten. In het onwaarschijnlijke scenario dat N-VA en Vlaams Belang na 2024 samen de onafhankelijkheid van Vlaanderen uitroepen, zal dat er niet toe leiden dat Chris Janssens en Jan Jambon de gevangenis in vliegen.

Conservatieve club

Dat het niet illegaal is om de onafhankelijkheid uit te roepen, wil niet zeggen dat die onafhankelijkheid er dan ook effectief komt. De federale regering zou bijvoorbeeld kunnen besluiten om die niet te erkennen. Bovendien is de erkenning van de Europese Unie en andere internationale instellingen ook belangrijk.

Na 2017 werd duidelijk hoe Europa de handen zover mogelijk van Catalonië afhield. Als Brussel ergens zenuwachtig van wordt, zijn het wel separatistische bewegingen binnen de EU. “De Europese Unie is een conservatieve club”, vertelde Carles Puigdemont daar zelf ooit over. “Zeker als het om landen, staten en grenzen gaat.”

Voorzettingsstaat

De Europese instellingen zijn er nooit in geslaagd zich te verzoenen met het idee van regionalisme. De grote politieke stromingen in het Europees Parlement steunden de Spaanse regering. Sommige politici veroordeelden het Spaanse politiegeweld, maar lang niet iedereen deed dat. Guy Verhofstadt kwam niet verder dan het referendum “manipulatie en bedrog” te noemen.

Als Vlaanderen de onafhankelijkheid uitroept, zal Spanje als één van de eerste landen druk beginnen zetten om ervoor te zorgen dat Europa die onafhankelijkheid niet erkent. Zij zijn er als de dood voor dat Vlaanderen het voorbeeld zou worden voor Catalonië. Er zal dus heel wat nodig zijn om Europa ervan te overtuigen dat Vlaanderen geen tweede dominosteen is die ervoor zorgt dat de EU uit elkaar valt.

Daarom zou Vlaanderen ervoor moeten zorgen dat het, als het ooit de onafhankelijkheid uitroept, alle twijfels bij Europa wegneemt. Vlaanderen moet zich een ‘voortzettingsstaat’ noemen. “Wie onzeker is en er niet in slaagt om te finishen, mag er niet zomaar op rekenen dat derde staten hun nek zullen uitsteken”, zo omschreef Annemans het.

“Als Brussel ergens zenuwachtig van wordt, zijn het wel separatistische bewegingen binnen de EU”

Lessen trekken

Vlaanderen kan en moet dus lessen trekken uit wat er in Catalonië gebeurd is. Om de internationale gemeenschap te overtuigen van het recht op een onafhankelijke staat, is een verklaring in het parlement onvoldoende.

Met 2017 in het achterhoofd zal Spanje niet geneigd zijn Vlaanderen een onafhankelijke staat te gunnen. Al was het maar omdat degenen die de Vlaamse onafhankelijkheid zouden moeten uitroepen, in het verleden fel tégen de Spaanse overheid ingingen en bijvoorbeeld weigerden om Catalaanse politici en activisten uit te leveren.