Al bij de eerste editie van ’t Pallieterke op 17 mei 1945 stond het tekeningetje van de rechter met het ‘ventje’ prominent op de voorkaft: de uitbeelding van de kleine Vlaming die het moet opnemen tegen het Belgische gerecht. De verwijzing naar de naoorlogse repressie is meer dan duidelijk.
Het sjofel geklede ventje in kwestie is ’t Pallieterke. Die naam komt dan weer uit de roman van Felix Timmermans, genoemd naar zijn hoofdpersonage Pallieter, een levensgenieter met het motto ‘pluk de dag’. In de eerste edities van ons krantje duikt dit figuurtje van ’t Pallieterke ook in andere tekeningen op, telkens ter illustratie bij een artikel.
In de tekening op de voorpagina staat in de eerste 29 edities geen tekst op de pupiter of lessenaar van de rechter. Pas in nummer 30 krijgt de pupiter een tekst: “wat niet vroolijk kan gezegd worden, is de waarheid niet”. Tot en met 1965 blijft de rechter en het ventje de voorkaften sieren. Het wordt als het ware het handelsmerk van ’t Pallieterke.
De rechter verdwijnt
In de jaargangen na 1965 vinden we enkel de tekening terug van het ventje, de rechter is verdwenen. In 1968 vinden we het ventje zelfs niet meer terug op de voorpagina, maar is de tekening verhuisd naar pagina 2 of 3, afhankelijk waar het hoofdartikel staat. Pas in 1969 krijgt het ventje terug plaats op de voorpagina, maar verdwijnt dan weer in februari 1971 om pas eind september van hetzelfde jaar opnieuw op te duiken.
Vanaf dan zal het ventje onafgebroken op de voorpagina staan, tot het laatste nummer van 1977. Maar dan is er het eerste nummer van 1978: de originele tekening, met rechter en ventje, staat terug prominent in de ‘kop’. Dat concept blijft behouden tot 22 mei 1980. De week erna is de opmaak van ’t Pallieterke wat vernieuwd. De tekening van de rechter met het ventje verdwijnt naar pagina 14 en wordt verwerkt in de wekelijks terugkerende colofon. Dat blijft zo tot het eerste nummer van 2002.
Extra mannetje bijgevoegd
Leo Custers had ondertussen Jan Nuyts opgevolgd als hoofdredacteur en eerstgenoemde besloot om de legendarische ‘rechter met ventje’ opnieuw op de voorpagina te zetten. Alleen krijgen beiden het gezelschap van een nieuw ‘mannetje’ en op het pupiter wordt ‘Vrij en Vrank’ geplaatst. Dezelfde tekening duikt ook op in de colofon. Tot eind 2004 siert de tekening-met-extra-mannetje de kop van ’t Pallieterke. Vanaf nummer 1 van 2005 verdwijnt het extra personage en prijkt opnieuw de originele tekening op de voorpagina en dat blijft zo tot eind 2011.
Bij aanvang van de jaargang 2012 kiezen we voor een nieuwe opmaak en verdwijnt de beroemde tekening uit ’t Pallieterke. Wanneer we in september 2019 twee themanummers over de repressie brengen, is het logisch dat de kop opnieuw voorzien wordt van de originele tekening. En sinds januari 2025 is onze hoofding terug voorzien van de dezelfde tekening in de aanloop naar onze 80ste verjaardag.
De kunstenaar
De vraag stelt zich dan, wie heeft die tekening gemaakt? Jef Nys of Willy Mertens, de eerste twee cartoonisten van ons blad, kunnen het niet geweest zijn, want die beginnen pas in december 1945 voor ’t Pallieterke te tekenen. Willy Vandersteen, tijdens de oorlog tekenaar bij onder meer de VNV-krant Volk en Staat, had ook gekund. Temeer daar Willy Vandersteen en Bruno De Winter elkaar goed kenden. Maar ook Willy Vandersteen is niet de ontwerper. Dat is wel Gaston Schuermans, een tekenaar, illustrator, schilder, aquarellist uit Antwerpen en geboren in 1891. Hij genoot redelijk wat bekendheid in die tijd als illustrator van boeken, zoals ‘Drij moorden voor vijf cens’, ‘Teun Koekeloer vertelt’ en ‘Antwerpse typen’. Hij tekende komische personages en karikaturale figuren waarvoor hij zijn inspiratie zocht in het Vlaamse volksleven. Zijn vader was Karel Schuermans, bekend als beeldhouwer.
We mogen aannemen dat Gaston Schuermans al voor de oorlog had kennis gemaakt met de jongere Bruno De Winter in de wandelgangen van Het Handelsblad, de krant waar laatstgenoemde zijn journalistieke loopbaan startte in 1931. Schuermans ontwierp ook de sierlijk geschreven titel ’t Pallieterke, een ontwerp dat tot 1965 bleef dienstdoen. De huidige ‘kop’ is nog altijd gebaseerd op de originele tekening van Gaston Schuermans.
