Israël staat gekend als het land bij uitstek dat een goede band heeft met de Verenigde Staten. Oekraïens president Volodymyr Zelensky heeft zelf een uitstekende relatie met Israël. Maar het land kan zich weinig veroorloven ten aanzien van Rusland en durft de Russische beer niet te veel provoceren. Dat zorgt voor een moeilijke evenwichtsoefening.
Het is erg opvallend. In gans het Westen en zelfs daarbuiten laten heel wat overheden felle kritiek horen op de Russische agressie in Oekraïne. Maar het land dat vaak geprezen wordt als enige Westerse democratie in het Midden-Oosten probeert sterk op de vlakte te blijven rond dit conflict. Zo zweeg Naftali Bennett, de eerste minister van Israël, over Rusland op de dag van de invasie. Hij zei te bidden voor vrede en riep op tot dialoog. Wel beloofde hij om humanitaire steun te verlenen aan het Oekraïense volk. Een expliciete veroordeling van Rusland kwam pas later door minister van Buitenlandse Zaken Yair Lapid, en niet door de premier.
In tegenstelling tot heel wat Europese landen, waaronder zelfs België, weigerde Bennett om militaire steun te verlenen aan Oekraïne. Zelensky had hier nochtans om gevraagd. Israël reageerde met diplomatieke beleefdheid maar weigerde finaal. Vorig jaar nog besliste Israël ook al om Pegasus, het beroemde spywareprogramma, niet te verkopen aan Oekraïne. Oekraïne heeft daarenboven nooit geprobeerd om het raketschild Iron Dome aan te kopen van Israël, omdat het op voorhand wist dat het van een kale reis zou terugkeren. In het beste geval liet Israël private bedrijven toe om militaire communicatiemiddelen en robotica te verkopen aan Oekraïne.
Delicaat
Israël is een bondgenoot van zowel Rusland als van Oekraïne en heeft het moeilijk om een kant te kiezen. Voormalig eerste minister Ehud Olmert noemde de situatie delicaat. “Enerzijds is Israël een bondgenoot van de VS en deel van het westen, daar bestaat geen twijfel over. Langs de andere kant zijn de Russen aanwezig in Syrië en zijn er daar delicate militaire en veiligheidsvraagstukken. Dat vereist een zekere vrijheid voor het Israëlische leger om te handelen in Syrië.”
Syrië is een bondgenoot van Rusland maar staat vijandig tegenover Israël.
Naast die complexiteit is er ook de situatie in Rusland en Oekraïne zelf. Er zijn nog altijd relatief grote Joodse gemeenschappen in beide landen, al blijven die aan een hoog tempo afnemen sinds de val van de Sovjet-Unie. Israël ziet zich als beschermer van die diaspora. Het wil niet dat de Joden in de regio geconfronteerd worden met antisemitisme als gevolg van de oorlog. Omgekeerd is 12 procent van het electoraat in Israël Russischtalig. Een derde hiervan komt uit Rusland en een ander derde uit Oekraïne. Er zou wel sprake zijn van een aantal Joden in Oekraïne die de wapens opnemen tegen de Russische inval en ook zouden er mensen zijn die eraan denken om hun oude thuisland te gaan verdedigen. Het brede publiek in Israël, ook de Russischtaligen, zou zich meer en meer afkeren van Poetin.
Bemiddelaar
Israël zou zichzelf zien als mogelijke bemiddelaar bij de onderhandelingen. Diplomaten van het land houden gesprekken met Oekraïense, Russische en Amerikaanse partners. Het land zou zo meegeholpen hebben aan het vormgeven van de vredesgesprekken die in Wit-Rusland plaatsvinden. De New York Times wijst er streng op dat Israël een land is dat onvoorwaardelijke steun vraagt van de eigen bondgenoten, maar het nu veel voorzichtiger is met Rusland en de acties van Poetin niet wil veroordelen. De ganse saga sluit overigens aan bij het historische “shtadlanut”, een praktijk waarbij joden onderhandelden voor de bescherming van hun gemeenschap ten aanzien van andere partijen.
Andere landen die meer te riskeren hebben, klinken wel kritisch voor Poetin. Een voorbeeld hiervan is Duitsland. De Duitsers zijn economisch erg afhankelijk van Russische energie, maar het land nam vorige week enkele historische beslissingen. Zo zal Duitsland vanaf nu elk jaar 2 procent van zijn BNP investeren in Defensie. Ook blokkeerde het de werken aan Nord Stream 2 en lijkt het van plan om de kerncentrales langer open te houden.
Zondag besprak de regering van Israël de mogelijke implicaties van de situatie. De eerste minister zou daarbij gepleit hebben om ‘low profile’ te blijven. Hij wil dat zijn land “gepast en verantwoordelijk” omgaat met de situatie. Er werd ook beslist om 100 ton humanitaire hulp naar Oekraïne te sturen. 4.000 Israëli’s zijn sinds het begin van de invasie al gevlucht uit Oekraïne. Nu zouden er nog eens 2.500 mensen toestemming gevraagd hebben om te mogen migreren naar Israël, zo maakte het ministerie van Buitenlandse Zaken bekend.
Maandag echter besliste Israël om een resolutie op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties die Rusland veroordeelt te steunen. Israël geeft hierbij aan “aan de goede kant van de geschiedenis” te willen staan. Enkele dagen geleden weigerde Israël in de Veiligheidsraad nog om dat te doen, tot grote teleurstelling van de VS.
(Lees verder onder de tweet.)
Wat denk de bevolking van Israël zelf?
We vroegen aan N-VA-Kamerlid Michael Freilich wat meer duidelijkheid over hoe dit alles leeft bij de Joodse bevolking. Freilich was in een vorig leven hoofdredacteur van het blad Joods Actueel, een tijdschrift dat nieuws aanbiedt aan en over de Joodse gemeenschap. Al wijst hij er meteen op dat Joden in België doorgaans enkel de Belgische nationaliteit hebben. Ze komen immers niet uit Israël, maar uit Europa. Hij volgt het nieuws en de reactie in de Joodse gemeenschappen in beide landen nog altijd goed op.
Volgens Freilich is de reactie van de Joodse bevolking in België gelijk aan die van de anderen. Iedereen is zwaar geschokt door de eenzijdige Russische agressie en leeft mee met de Oekraïense bevolking. Hij erkent echter dat het voor het land Israël inderdaad genuanceerder is. “Het is heel moeilijk om op regeringsniveau daar openlijk kant te kiezen.”
Het land heeft volgens Freilich inderdaad goede relaties met Rusland en Oekraïne. Hij schetst de ingewikkelde realiteit van het Midden-Oosten en verwijst naar de internationale relaties die een heus geostrategisch schimmenspel zijn vol echte vijanden en valse vrienden. “Hoofdbezorgdheid nummer 1 blijft het gevaar van raketten in handen van terreurorganisatie Hezbollah. Hezbollah is geallieerd met Syrië en met Iran. Israël laat Syrië zelf min of meer met rust maar valt de wapenleveringen van Iran naar Hezbollah, die op het grondgebied van Syrië gebeuren, wel aan. Rusland, dat geallieerd is met Iran en Syrië omwille van anti-Amerikaanse objectieven, laat alles oogluikend toe.” Israël moet dus bijzonder behoedzaam zijn met de entente in die krabbenmand. Als illustratie haalt hij aan dat Israël aanvallen op Iraanse doelwitten coördineert met Moskou. Een voorbeeld van de moeilijkheid hiervan is een incident uit 2018. “Syrische anti-vliegtuigraketten haalden per ongeluk een Russisch vliegtuig neer toen een Israëlisch vliegtuig zich erachter verschuilde. 15 Russische soldaten sneuvelden daarbij.”
David tegen Goliath
Maar zelfs met die achtergrond is er volgens Freilich weinig sympathie voor de acties van Poetin en zet de publieke opinie ook in Israël druk op de regering om steviger te reageren. Afgelopen weekend trokken de betogingen tegen de oorlog al veel volk. Het is in dit licht dat de minister van Buitenlandse Zaken zijn stemgedrag bij de VN bijstuurde. Meer nog, Freilich wijst erop dat Israël geen rechtstreekse wapenleveringen doet aan Oekraïne, maar dat in tweede lijn wél doet. De antitankwapens die uit Nederland en Duitsland komen, zijn van Rafael, een Israëlische wapenproducent. Dat bedrijf moest ook toestemming geven om de wapens te exporteren naar Oekraïne, en dat gebeurde.
Wel ziet Freilich dat een groot deel van de uit Rusland afkomstige Israëlische bevolking zich doorgaans informeert via Russische kanalen en zo heel wat desinformatie ontvangt. Daar is de steun voor Poetin een stuk groter. Maar de rest van Israël, dat een vrije pers kent, ziet de terreur van Rusland wel.
Bovendien is de situatie erg herkenbaar, want Oekraïne moet het net als Israël vroeger opnemen tegen de overweldigende macht van een vijandige buur die het land wil oprollen. Dat doet sterk denken aan de begindagen van Israël, waar het land ook aangevallen werd door een overmacht en snel sterk moest worden. “Het is een zeer herkenbaar verhaal van David tegen Goliath, een verhaal dat beide landen nu delen.” En ook in Oekraïne staan de burgers jammer genoeg in de vuurlinie.
Extra sympathie voor heroïsche Zelensky
Freilich benadrukt de speciale band met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Die is namelijk van Joodse komaf en is daar heel open over. Zelensky heeft zeer goede contacten met de opperrabbijn van Kiev en was altijd aanwezig op belangrijke religieuze evenementen, al is hij zelf niet praktiserend. Bovendien heeft hij ook een verleden in de entertainmentsector en werd hij een populaire politicus en nu zelfs een echte staatsman. Heel wat mensen associëren zich dus graag met deze nieuwe heldenfiguur, aldus Freilich. Zelensky wordt dan ook ten zeerste geapprecieerd in Israël.
Ten slotte merkt Freilich ook op dat heel wat mensen van de Joodse gemeenschap uit Oekraïne wel eens naar Israël zouden kunnen vertrekken. Het land staat in elk geval met open armen klaar om die op te vangen. Israël kan de demografische aanvulling altijd goed gebruiken. Recent was er nog een grote instroom uit Venezuela, toen het socialistische land in sneltempo achteruitging. Al hoopt Freilich vooral dat er snel vrede komt en Oekraïne, net als Israël, een sterke, weerbare en onafhankelijke natie wordt die niet meer bang hoeft te zijn van de agressieve buur.
