Staatsbezoek koning Filip en premier De Croo aan Congo: Tijd voor excuses en herstelbetalingen?

Dinsdagochtend vertrokken koning Filip en koningin Mathilde uit Brussel voor een vijfdaags staatsbezoek aan Congo. Vergezeld door eerste minister De Croo, minister van Ontwikkelingssamenwerking Kitir en staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid werden ze ontvangen door Congolees president Félix Tshisekedi. Nu er voor het eerst sinds twaalf jaar een Belgische koning op bezoek gaat in de voormalige kolonie, komen ook de vragen naar excuses, spijtbetuigingen en herstelbetalingen weer naar boven.

Na een vlucht van acht uur werd het koningspaar met de nodige egards ontvangen in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Een bataljon Congolese soldaten in praaluniform, de militaire fanfare en uiteraard president Félix Tshisekedi stonden het Belgische vliegtuig op te wachten. Tshisekedi kwam vier jaar geleden aan de macht en zorgde mee voor en dooi in de verhoudingen tussen België en de voormalige kolonie.

Excuses

Dinsdagavond hadden de Belgische en Congolese excellenties al een officieel banket. Woensdagavond volgt de lang geanticipeerde toespraak van koning Filip. De verwachting is dat hij de spijtbetuigingen herhaalt uit de brief die hij stuurde naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo. Mogelijk komen er ook echte excuses voor de excessen uit de koloniale periode, vooral onder het bewind van toenmalig koning Leopold II (1885-1908).

In juni 2020 vierden de Congolezen hun zestigste onafhankelijkheidsverjaardag. Daarvoor was het Centraal-Afrikaanse land sinds 1908 een Belgische kolonie. Koning Filip betuigde toen zijn spijt voor de Belgische kolonisatie van Congo, maar officiële verontschuldigingen kwamen er vooralsnog niet. De eis naar verontschuldigingen, maar vooral naar herstelbetalingen die daaraan vast hangen, wordt steeds luider. Zelfs prinses Esmeralda de Réthy, dochter van Leopold III, eiste al dat er herstelbetalingen zouden komen en dat de standbeelden van haar voorouder Leopold II uit het straatbeeld moeten verdwijnen.

(Lees verder onder het artikel.)

Woensdag overhandigden Koning Filip en premier De Croo al een masker uit het AfricaMuseum in Tervuren aan het Nationaal Museum van Congo. Het gaat om een kunstwerk dat zeventig jaar geleden werd gekocht door het museum in Tervuren, maar waarvan werd beslist dat het beter thuishoort in de Congolese hoofdstad.

Alle kunst teruggeven, maar Congo kan er niets mee doen

België heeft zich voorgenomen om alle kunst die in de koloniale periode naar België werd overgebracht, terug te geven aan Congo. “We zijn daarmee een unicum in de wereld”, zegt eerste minister Alexander De Croo. “Andere landen werken object per object, maar wij komen met een algemene aanpak. We willen op een wetenschappelijke manier de herkomst van alle objecten in handen van de Belgische musea achterhalen.” Vorige week werd het juridisch kader voor die grootschalige restitutie goedgekeurd in de Kamercommissie. Eenmaal de tekst door de plenaire vergadering is gestemd, kan de operatie van start gaan.

Woensdag werd alvast een ritueel masker in bruikleen van onbeperkte duur gegeven. “Het werd meer dan zeventig jaar geleden gekocht door een onderzoeker van het AfricaMuseum”, zegt koning Filip. Het werk van 130 centimeter werd samen met het MNRDC gekozen uit de collectie van het AfricaMuseum omdat het een leemte vult in het aanbod van het museum in Kinshasa. “Een symbolische geste, om te tonen dat het ons menens is”, zegt staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid Thomas Dermine. “Het begin van een versterkte culturele samenwerking tussen beide landen”, aldus de koning.

(Lees verder onder de foto.)

Of Congo al deze kostbare stukken in goede staat kan bewaren, is nog maar de vraag. Het splinternieuwe gebouw van het Nationaal Museum werd er gebouwd met Zuid-Koreaanse ontwikkelingssteun – de greep van Azië op Afrika wordt steeds groter. Zelfs de brandblussers zijn er Koreaans, maar het gebouw is te klein om de volledige collectie te huisvesten. Daarnaast hebben de Congolezen ook onvoldoende budget om de overige stukken in de juiste omstandigheden te conserveren of te restaureren.

Herstelbetalingen

Woensdagavond wordt misschien duidelijk of koning Filip zich (namens alle Belgen of namens zijn familie) zal excuseren voor het koloniale verleden, en of er aan die excuses ook herstelbetalingen vasthangen. De vraag ernaar is alvast aanwezig. De Vivaldiregering besliste in het regeerakkoord om een bijzondere Kamercommissie op te richten over het koloniaal verleden van België. Daar wordt, onder andere, besproken of er herstelbetalingen nodig zijn.

Dinsdagavond eiste Tracy Tansia, die zelf van Congolese afkomst is en werkt bij het Minderhedenforum, alvast dat er excuses zouden komen in ‘De Afspraak’. En herstelbetalingen? “Het is vooral eerst nadenken over ‘Wat is herstel'”, aldus Tansia. “Die Bijzondere Commissie vormt een goed platform om dat te bespreken.”

“Enerzijds kunnen we het over het economische aspect (van herstel, red.) hebben, maar anderzijds zijn er nog heel wat wonden die openliggen”, vult Don Pandzou aan. Hij is kabinetsmedewerker van Brussels staatssecretaris Pascal Smet. Hij wijst er bijvoorbeeld op dat er nog heel wat Congolezen in België leven die nog niet genaturaliseerd zijn tot de Belgische nationaliteit. “Ook dat kan een vorm zijn van herstel.”

“Meeste Belgen hebben hier geen schuld aan”

De N-VA heeft zich altijd zeer terughoudend opgesteld tegenover herstelbetalingen. Een standpunt dat Vlaams minister Ben Weyts dinsdag herhaalde in ‘De Afspraak’. “Heel de discussie gaat over excuses, ik denk dat het dan vooral moet gaan over excuses voor misdaden, niet gepleegd door alle Belgen. De meesten hebben daar namelijk geen schuld aan, je moet hen daarover geen schuld aanpraten.” Weyts vindt wel dat er excuses mogen komen vanuit het koningshuis, namens hun familieleden die tijdens het koloniale verleden zware misdrijven hebben gepleegd.

“Als je daaraan herstelbetalingen koppelt, hypothekeert dat de hele discussie, want ook de Vlaamse belastingbetaler heeft absoluut geen schuld aan de misdrijven die destijds gepleegd zijn.” Ook voorrang geven aan Congolezen “die nu hier zijn” om zich te laten regulariseren vindt hij absurd. “Maar laat vooral de Congolezen mee bepalen wat herstel kan betekenen”, reageert Pandzou.

Kamerlid Tomas Roggeman, die voor de N-VA in de Bijzondere Commissie over Congo, vindt herstelbetalingen ook absoluut onnodig. De politicus vindt het vreemd dat er heden ten dage nog in termen van slachtoffer -en daderschap gesproken wordt. “Ook in onze commissie, waar wij gasten ontvangen van halverwege de twintig, die zichzelf presenteren als een slachtoffer van de kolonisatie.” Absurd, vindt hij: “Het gaat over een historisch feit dat zelfs hun ouders nooit meegemaakt hebben.