“In oorlogen sneuvelt de waarheid als eerste.” Het is een citaat van de Griekse schrijver Aeschylus. Zelfs, of misschien zelfs precies in deze tijden van massacommunicatie, is opvallend hoe de ook de oorlog in Oekraïne politici, media en burgers grondig verdeelt. Nuance in het debat is weggevallen. Zwart of wit.
Marie-Therese Ter Haar spreekt uit decennialange ervaring wanneer ze het over Rusland heeft. Ze studeerde Russisch en verblijft er tot vandaag de helft van haar tijd. Daarnaast doceert en publiceert ze over het onderwerp. Tik titel en auteur in het socialemediakanaal YouTube en u vindt een twee uur durende documentaire als aanvulling op dit boek.
Nostalgie
Zijn Oost en West in dit conflict als ‘slaapwandelaars’ beland, een term die historicus Christopher Clark voor het begin van WO I gebruikt? Nee, beweert de schrijfster stellig. Daarvoor neemt ze de lezer mee naar de val van het IJzeren Gordijn. De oud-Sovjetleiders gooiden het communistische juk af, maar oordeelden verkeerdelijk dat ongebreideld kapitalisme Jan Modaal welvaart en welzijn zou brengen. Het tegendeel bleek het geval. Corruptie en nationale schaamte kwamen er bovenop de armoede en onzekerheid. Pas toen een oud-KGB’er in het Kremlin kwam, gingen de sterren gunstiger staan.
Het boek schetst de blijvende argwaan van het Westen, zelfs vaak vermengd met vijandigheid. Vooral de NAVO-uitbreiding richting de Russische grens zette kwaad bloed in Moskou. De Russische visie die de auteur verdedigt, met name dat er een formeel akkoord was van de NAVO niet naar het oosten uit te breiden, lijkt me echter niet te kloppen. Wel was het diplomatiek niet verstandig van de toenmalige Amerikaanse president Clinton om Rusland hierin niet te betrekken.
Rusland en het Westen: De verloren vrede
Verliezen we Rusland?
Het klopt wel dat de kersverse president Poetin zijn goede wil heeft getoond door de VS toe te laten militaire basissen op te zetten om Afghanistan aan te vallen in de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001. Het heeft de man toen geleerd om het Westen enkel nog te wantrouwen. De militaire interventies in de Kaukasus (Tsjetsjenië, Georgië) en later Oekraïne zijn hiervan het gevolg volgens het boek.
Is het karakter van de Russische beer inherent aanvalszuchtig? Ter Haar oordeelt van niet. Ze heeft zeker een punt dat neoconservatieve politici en adviseurs de beer voldoende hebben gepookt om deze uit zijn hol te lokken. Een oprechte wil in Washington om oude geopolitieke tegenstellingen te overwinnen, zou heel wat miserie hebben vermeden. En we hoeven niet naïef te doen: op het internationale toneel geldt geen morele scheidsrechter, maar de bittere wet van de sterkste. Het nucleaire Moskou met de wortel benaderen in plaats van de stok, had minder brokken gemaakt.
De recente bijeenkomst in China waarbij het gastland Rusland en India probeert te binden tegen het Westen, deed pijn aan de ogen. In een verder groeiend conflict tussen de Verenigde Staten en China moet de keuze evident zijn. Zeker nu Donald Trump terug in het Witte Huis zetelt, staan de sterren goed voor Poetin om een ‘deal’ te sluiten en deze slopende oorlog te stoppen.
Een uitweg naar vrede?
Het zegt veel dat tijdens de onderhandelingen het Russische leger doorgaat met bombardementen in Oekraïne. Ook schond het recent nog Pools grondgebied met overvliegende drones. Het boek zwijgt helaas eveneens over de perfide pogingen van Rusland om grote groepen vreemdelingen illegaal in de EU binnen te loodsen. Een aanvulling op de diverse manieren waarop het Kremlin de EU probeert te ondermijnen, maar allesbehalve ideaal om in rechtse kringen sympathie te oogsten.
Even abstractie makend van alle terechte analyses: hoe moet het nu verder? Ter Haar zal zeker menige lezer weten te overtuigen dat deze oorlogswaanzin dient te stoppen. Het Witte Huis ervaarde de voorbije maanden hoe moeilijk het is om te onderhandelen tussen een paranoïde, onbetrouwbare president enerzijds en een eigengereide collega anderzijds. Zal realisme het uiteindelijk winnen van principes?
Het lijkt me moeilijk dat Poetin nog kan eisen dat Oekraïne neutraal blijft, terwijl Kiev afscheid zal moeten nemen van de Krim en delen van de Donbas. Blufpoker en koppigheid blijven intussen de geesten vertroebelen en duizenden soldaten de dood injagen. Over slaapwandelaars gesproken, over enkele maanden schuifelen we het vijfde jaar van dit conflict op Europese bodem in.
Marie-Thérèse ter Haar, ‘Rusland en het Westen: De verloren vrede – 30 Jaar vogelvlucht – Ruslands actuele geschiedenis’. 2025, Aspekt. 203 p. 22,95 euro ISBN 9789464873290
