De ministers van Financiën van de EU-lidstaten hebben vorige week in de grootste discretie een akkoord bereikt over de digitale euro. Het Deense EU-voorzitterschap drukt hiermee het zoveelste controversiële plan van de Europese Commissie door.
Geen advertenties meer?
Ingelogde abonnees steunen niet alleen een van de enige kritische en onafhankelijke media, maar zien ook geen vervelende advertenties. Abonneer je snel en eenvoudig en krijg meteen toegang tot vele duizenden exclusieve artikelen!
Maak hieronder je keuze voor het gewenste abonnement:
Liever ook op papier? Bekijk alle abonnementen!
Het doorlopend abonnement wordt automatisch verlengd voor steeds één maand.
Liever ook op papier? Bekijk al onze abonnementen!
Steun het vrije woord met een online abonnement van 3 maanden via een eenmalige betaling.
Liever ook op papier? Bekijk al onze abonnementen!
Steun het vrije woord met een eenmalige betaling en je zit een jaar goed.
Log hieronder in om dit bericht volledig te lezen. Ben je al ingelogd, kijk dan op je account of je nog een actief abonnement hebt.
Wat werd afgesproken blijft geheim. Zoiets is meestal geen goed teken. Nochtans beweerde EU-commissaris Valdis Dombrovskis dat het akkoord een “belangrijke mijlpaal” zou zijn. Zo nadert het wetgevingstraject rond de digitale euro – de central bank digital currency (CBDC) – stilaan zijn einde. De ministers van Financiën van de lidstaten rondden op 19 december hun deel af.
Vaak geven zowel de Raad als de Europese Commissie briefings aan journalisten, waar ze achtergrondinformatie geven en zogenaamde non-papers uitdelen: documenten die een journalist enkel mag citeren als een “bron binnen de EU”. Officieel bestaan die dus niet. Maar deze keer kreeg de pers niets. Die was overigens ook nauwelijks geïnteresseerd, omdat alle ogen gericht waren op Euroclear.
Controverse blijft
Dat de Raad van ministers geen inhoudelijke toelichting gaf over hun afspraken is vreemd, want bezorgdheden over privacy, betalingsvrijheid en contant geld blijven de gemoederen op sociale media beroeren. De Europese Commissie en de Europese Centrale Bank (ECB) beweren wel dat de digitale euro enkel een aanvulling zou zijn op bestaande betaalmiddelen, maar voor veel critici lijkt die vrijwilligheid te weinig expliciet vastgelegd in de voorgestelde wetgeving.
Na dit akkoord is het aan het Europees Parlement. De bevoegde commissie binnen het EP zou in mei 2026 klaar moeten zijn, zodat de zogenaamde co-wetgeving kan beginnen. Nadien onderhandelen het Europees Parlement en de Raad over het voorstel van de Commissie. Uiteindelijk stelt de Commissie een definitief voorstel op, dat gestemd moet worden door zowel de Raad van de EU (de lidstaten) als het Europees Parlement.
Nadien kan de Europese Centrale Bank de digitale euro invoeren. Opvallend: de euro is enkel in de eurozone de officiële munt, niet in de hele EU. En toch schrijft de Commissie een project voor een digitale munt uit over de hele EU.
Weinig transparantie
In het Europees Parlement bestaat onvrede over de gang van zaken. De duistere beslissingen baren sommigen zorgen. Veel CBDC-projecten starten met interne taskforces, pilootprogramma’s en consultaties die gedomineerd worden door technocraten en belanghebbenden uit de financiële sector, klonk de kritiek in het Europees Parlement.
Dit terwijl volgens de commissieleden in het Parlement het middenveld, de gegevensbeschermingsautoriteiten en de nationale parlementen slechts zijdelings of gedeeltelijk betrokken worden. De mysterieuze beslissing van de Raad Financiën is daarvan opnieuw een voorbeeld.
De gemaakte keuzes van de ministers van Financiën kunnen zeer belangrijk zijn. Beslissingen over de traceerbaarheid, de koppeling aan de identiteit, de bewaartermijnen, de rente en vooral de programmeerbaarheid van de CBDC bepalen of de digitale euro een instrument voor financiële inclusie of juist financiële uitsluiting wordt.
De terechte angst bestaat dat de CBDC een instrument voor massasurveillance en gedragscontrole wordt, waarbij de overheid bepaalt waar die digitale euro voor gebruikt kan en mag worden.
Instrument voor sociale controle
De digitale euro kan naar Chinees voorbeeld een instrument worden voor “financial statecraft” en sociale controle. Oorspronkelijk was “financial statecraft” of financieel staatsmanschap een strategisch gebruik van financiële en economische instrumenten door staten om buitenlandse beleidsdoelen te bereiken, bijvoorbeeld via sancties of investeringen.
Een geopolitiek instrument dus, dat nu een sociopolitiek wapen tegen de eigen bevolking zou kunnen worden.
Het moet snel gaan
Vanuit dit perspectief is het belangrijk te noteren dat de Raad van bestuur van de ECB al in oktober 2025 de volgende fase van de digitale euro begon voor te bereiden, ondanks het ontbreken van de noodzakelijke wetgevende goedkeuring. De politieke beslissingen liggen immers bij de EU-instellingen en niet bij de ECB.
Wat opvalt zijn de zeer zichtbare voorbereidingen door de ECB en de uiterst geheimzinnige voorbereidingen door de ministers van de lidstaten. In dit geval is daar misschien een verklaring voor. Beslissingen van de Raad van de EU zijn dikwijls routinewerk, afgehandeld door ambtelijke werkgroepen en deze worden niet altijd publiek gemaakt tenzij ze politiek erg gevoelig liggen.
Normaal worden die teksten enkele dagen later online raadpleegbaar als onderdeel van de openbaarheid van bestuur.
Dat laatste gebeurde in dit dossier met zo’n beslissing van 17 december waar de ministers eigenlijk niet direct bij betrokken waren. Het gaat wel degelijk om de tekst die op 19 december werd goedgekeurd door de Raad van Financiën. De zo geheime beslissingen stonden met andere woorden de afgelopen dagen gewoon op het internet en voor iedereen te lezen, weliswaar in een document van 156 bladzijden.
Geen programmeerbaar geld?
Een eenduidige en duidelijke wetstekst is het zeker niet. Al staan er duidelijke antwoorden op bezorgdheden van burgers en privacyactivisten in. In punt 55 staat expliciet: “the digital euro should, however, not be ‘programmable money’, which means units that, due to intrinsically defined spending conditions”.
De digitale euro mag uitdrukkelijk niet programmeerbaar zijn.
Laat dat nu net een onderscheid zijn dat de toplui van de ECB nooit lijken duidelijk te kunnen maken wanneer ze verkondigen dat voorwaardelijke betalingen één van de immense voordelen van de digitale euro zijn. De EU-ambtenaren in deze tekst maken daar een subtiel semantisch verschil tussen “conditionele betalingen” en “programmeerbare betalingen”.
Daarom geeft het document ook definities mee:
- “conditional digital euro payment transaction” means a digital euro payment transaction which is instructed automatically upon fulfilment of pre-defined conditions agreed by the payer and by the payee;
- “programmable money” means units of digital money with an intrinsic logic that limits each unit’s full fungibility;
In de tweede paragraaf van artikel 24 van het wetsvoorstel staat: “The digital euro shall not be programmable money.” Alleen stelt de eerste paragraaf wel dat de ECB kan beslissen over de voorwaardelijke betalingen qua regels en qua uitvoering of reservering van de fondsen.
Koppeling met digitale identiteit
In artikel 25 staat dat de digitale euro moet werken met de Europese digitale Identity Wallet of EUDI wallets. Dit is een digitale portemonnee (meestal een app) waarmee burgers en bedrijven in de EU hun identiteit online kunnen bewijzen en officiële gegevens/diensten kunnen delen of ondertekenen.
Elders spreekt de tekst over verplichte betaaldiensten met de digitale euro. In een bijlage gaat het over die “mandatory digital euro payment services”. Diensten die banken enzovoort zullen moeten aanbieden.
Qua privacy staat er: “the European Central Bank shall not have access to any personal data in relation to the digital euro user interface it makes available to the payment services providers”. Er staat duidelijk niet dat de ECB geen toegang heeft tot persoonlijke gegevens, maar dat ze geen toegang zullen hebben tot de gegevens in uw bank-app. Toch een belangrijk verschil. Een ander stuk gaat over fraudedetectie enzovoort.
Ruime bevoegdheden voor de Commissie
Wat opvalt is dat de Commissie zichzelf zeer ruime bevoegdheden geeft in het hele wetsvoorstel. Zo kan de Commissie volgens artikel 35 nieuwe regels invoeren over persoonsgegevens. In artikel 37 kan de Commissie nieuwe wetgeving invoeren die beperkingen opleggen qua transacties.
Het belangrijkste lijkt dat er duidelijk spoed mee gemoeid is. In de tekst staat dat de wetgeving rond de digitale euro binnen 20 dagen na publicatie in het Officieel Publicatieblad van de EU zal in werking treden (bij andere EU-wetgeving kan zoiets tot 2 jaar duren).
Blijkbaar willen de Commissie en de Raad van de EU de digitale euro nog in 2026 invoeren.
