De uitdrukking ‘l’esprit de l’escalier’ is afkomstig van Denis Diderot, verlichtingsdenker en uitvinder van de encyclopedie. Op een samenzijn had iemand hem een argument toegeworpen waardoor hij helemaal uit het lood was geslagen. In een boek bekent hij later dat hij nochtans een perfecte repliek had, maar dat die hem pas te binnen viel bij het buitengaan.
De ‘trap’ in de uitdrukking heeft te maken met de treden die leiden naar de voordeur van de bel-etage van de herenhuizen uit die periode. Het begrip ‘l’esprit de l’escalier’ wordt ook, meestal onvertaald, gebruikt in het Engelse taalgebied. In de Duitse versie heeft men het over ‘Treppenwitz’.
De ingeving op de trap, in de auto of onder de douche, we hebben het allemaal al meegemaakt. Wanneer het te laat is, schiet ons te binnen wat we eigenlijk hadden moeten zeggen: de geweldige grap op een feestje, de spitsvondige opmerking aan een vrouw waar we indruk op willen maken, de vernietigende repliek in een hoogoplopende discussie, het gevatte antwoord dat het verschil had kunnen maken op een sollicitatiegesprek.
Dodelijk voor een politicus
‘L’esprit de l’escalier’ verklaart ook die geweldige replieken die worden toegedicht aan historische personages, maar eigenlijk later zijn verzonnen. “Als ik jouw vrouw was, zou ik gif in je thee doen”, zou Lady Astor aan Churchill hebben gezegd, waarop hij zou hebben geantwoord: “Als jij mijn vrouw was, zou ik die opdrinken.” Geweldige vondst, maar het verhaal is waarschijnlijk verzonnen.
‘L’esprit de l’escalier’ is een luxe die de beroepspoliticus zich niet kan veroorloven. Hij mag in een debat nooit om een snel antwoord verlegen zijn. De Wever staat bijvoorbeeld zelden met zijn mond vol tanden, vermoedelijk omdat hij sommige mogelijk replieken al op voorhand in zijn hoofd heeft opgeslagen. Toen Hillary Clinton debatteerde tegen Trump en zei dat het idee haar beangstigde dat iemand met zijn persoonlijkheid de wet zou kunnen stellen, antwoordde Trump bliksemsnel: “Uiteraard. Je zou in de gevangenis zitten.” Marine Le Pen, aan de andere kant, moet achteraf vaak gedacht hebben aan de gemiste replieken in het debat met Macron in 2017.
