De dorpen van Potjomkin
Toen in augustus het door Amerika geïnstalleerde regime van Afghanistan zo snel in elkaar stuikte, las ik in de Amerikaanse pers een paar keer de vergelijking met de dorpen van Potjomkin. Het begrip is over de hele wereld synoniem geworden voor een indrukwekkend uiterlijk waarachter niets schuilgaat.
Grigori Potjomkin, voormalige minnaar van Catharina De Grote, had van haar de opdracht gekregen om enkele zuidelijke provincies te besturen en te moderniseren. Toen Potjomkin hoorde dat de tsarina via de Dnjepr zou varen om hem een bezoek te brengen, liet hij langs de oever mooie gevels optrekken, die de indruk gaven van een welvarend dorp. Eenmaal het schip van Catharina voorbij was, liet hij de gevels afbreken om ze verder op haar route weer te doen plaatsen. Historici twijfelen of het verhaal klopt, maar dat is van weinig belang. De dorpen van Potjomkin zijn een begrip geworden.
Toen ik in het kader van de NAVO deelnam aan een inspectie van de kazernes van Polen, dat op dat moment een aanvraag had gedaan om lid te worden van die organisatie, zagen we heel wat pas afwerkte gebouwen en verf die nauwelijks de tijd had gehad om te drogen. ‘Potemkin villages’, hoorde ik iemand van de delegatie mompelen. Achteraf gezien is zijn vermoeden onterecht gebleken – Polen is momenteel een van de weinige Europese NAVO-landen met nog een geloofwaardig militair apparaat – maar de rest van de groep begreep wat hij bedoelde.
Er zijn nog steeds Potjomkin-dorpen in bijna letterlijke zin. Het Chinese regime wilde van landbouwdorp Huaxi een modelgemeenschap maken, waar partijfunctionarissen communisme en rijkdom met elkaar zouden verenigingen. Dat mislukte. Het dorp wordt nu enkel nog om propagandaredenen door het regime in stand gehouden.
Toen Poetin een bezoek bracht aan Soezdal hadden de lokale overheden een aantal verwaarloosde gebouwen overspannen met zeildoek met mooie gevels. Maar het kan ook in westerse landen: bij de top van de G8 in het Noord-Ierse Enniskillen werden grote posters gehangen over leegstaande winkels.
Het begrip wordt echter vooral in zijn figuurlijke betekenis gebruikt. De Wever vergeleek de huidige federale regering al eens met een Potjomkin-dorp. Het meest spectaculaire voorbeeld van een gevel zonder enige inhoud blijft echter het Zilverfonds van Vande Lanotte.
