Het woord ‘serendipiteit’ is een leenvertaling van het Engelse ‘serendipity’. Het is geen echt anglicisme. Het Engelse woord is namelijk zelf al een afleiding. Serendip is de oude Perzische benaming voor Sri Lanka (Ceylon).
Ik las al ‘toevalsbevinding’ als Nederlandse vertaling, maar dat woord wordt vooral in een negatieve, medische context gebruikt, bijvoorbeeld wanneer men kanker ontdekt bij een onderzoek naar een lichtere ziekte. Serendipiteit is net een gelukkig toeval, een aangename ontdekking terwijl men eigenlijk naar iets anders op zoek is.
Serendipiteit werd een begrip door de Engelse schrijver Horace Walpole. Hij schreef aan een vriend over een Perzisch sprookje dat hij had gehoord over drie prinsen van Serendip, die op hun reizen steeds maar onverwachte, waardevolle ontdekkingen deden.
Penicilline
De ontdekking van penicilline is een goed voorbeeld van serendipiteit. Bij het opruimen van zijn labo ontdekte Alexander Fleming schimmel in een van zijn kweekplaten met bacteriën. Door slordigheid had hij er geen deksel op gedaan. Hij merkte dat rond de schimmel alle bacteriën waren doodgegaan. Die ontdekking werd de basis voor de ontwikkeling van penicilline, het allereerste antibioticum tegen infectieziekten. Ook röntgenstralen werden per toeval ontdekt door een wetenschapper die met iets heel anders bezig was.
Serendipiteit is verantwoordelijk voor heel wat dagelijkse gebruiksvoorwerpen. De microgolfoven werd ontdekt toen een onderzoeker ontdekte dat stralen van radarapparatuur de snoep in zijn zak had gesmolten. De kleefbriefjes van Post-it ontstonden toen een wetenschapper op zoek naar sterke lijm per ongeluk een zwakke lijm had ontdekt, die een collega daarna gebruikte om aantekeningen te plakken in zijn misboekje. Ook teflon en velcro werden per toeval uitgevonden.
Serendipiteit slaat niet alleen op de toevallige ontdekking zelf, maar beschrijft ook een houding van openheid voor onverwachte mogelijkheden en ontdekkingen.
