De overlevingsvertekening
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was wiskundige Abraham Wald betrokken bij onderzoek naar de overlevingskansen van geallieerde bommenwerpers. Anderen voor hem keken naar de plaatsen waar schade was toegebracht aan teruggekeerde vliegtuigen en lieten daar dan extra bepantsering aanbrengen. Wald vertelde de bouwers dat ze net het omgekeerde moesten doen: versterking toevoegen op de plaatsen waar er nooit kogelgaten waren. Daar waren immers de vliegtuigen getroffen die niet meer terugkeerden.
Het fenomeen dat Wald vaststelde staat bekend als ‘survivorship bias’. Dat is de denkfout die erin bestaat om alleen te kijken naar mensen of dingen die het ‘overleefd’ hebben en daardoor een onjuiste inschatting te maken van hun kwaliteiten.
Een ander voorbeeld was een studie uit 1987 waarin berekend werd van welke hoogte een kat kan vallen en toch overleven. De onderzoekers deden dat aan de hand van cijfers van dierenartsen die gevallen katten hadden behandeld. Het duurde tien jaar vooraleer de studie ontkracht werd met het pertinente argument dat katten die de val niet overleven meestal niet meer naar een veearts worden gebracht.
Zuckerberg
De overlevingsfout is gekend in de beleggerswereld. Als je wil nagaan wat de prestaties van beleggingsfondsen in een periode van bijvoorbeeld tien jaar zijn, krijg je vertekende resultaten als je enkel kijkt naar de fondsen die deze periode hebben overleefd en niet naar de fondsen die omwille van slechte resultaten zijn opgedoekt.
De fouten gemaakt door overlevingsvertekening kunnen onschuldig zijn. Bijvoorbeeld wanneer we denken dat de muziek vroeger beter was, maar we er geen rekening mee houden dat we enkel nog de muziek te horen krijgen die de tand des tijds heeft doorstaan. Naar ‘My Ding a Ling’ van Chuck Berry moeten we gelukkig niet vaak meer luisteren.
De denkfout kan ook ernstigere gevolgen hebben, zoals wanneer jongeren uit het voorbeeld van Bill Gates of Mark Zuckerberg afleiden dat het geen zin heeft om een universitair diploma te behalen. Beiden hebben inderdaad nooit hun studies afgemaakt, maar de veel talrijkere voorbeelden van mensen zonder diploma die nooit iets zijn geworden, kennen we niet. Alle onderzoeken zijn het er over eens dat een universitair diploma de kans op tewerkstelling en een hoog loon aanzienlijk verbetert.
