Anderen houden je minder in het oog dan je denkt

Het schijnwerpeffect

Je bent met de auto op weg naar een feest en dan zie je het: er zit een vlek op je hemd of bloes. In dat geval heb ik goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat veel minder mensen dat zullen merken dan je denkt. Het slechte nieuws is de reden daarvoor: mensen zijn veel minder met jou bezig dan je denkt. Ze zijn bezig met zichzelf, net zoals jij.

In 1999 werden studenten door hun professor psychologie naar een vergadering gestuurd met een T-shirt met daarop Barry Manilow (toen een toonbeeld van ‘foute’ muziek). De proefpersonen waren ervan overtuigd dat meer dan de helft van de aanwezigen hun gênante kleding had opgemerkt. In werkelijkheid was dat minder dan een kwart.

De denkfout van het schijnwerpereffect laat zich op veel meer vlakken gelden dan op uiterlijkheden. Jij kan nog lang wakker liggen van die fout in je toespraak, maar de meeste toehoorders zijn die enkele minuten later al vergeten. Jij kan je ongemakkelijk voelen als je alleen in de bioscoop of het restaurant zit, omdat je denkt een eenzame sukkel te lijken, maar in werkelijkheid zullen heel weinig mensen dat opmerken.

De illusie van doorzichtigheid

Het schijnwerpereffect is nauw verwant met de ‘illusie van doorzichtigheid’. We overschatten in welke mate anderen ons doorhebben, de toestand van onze gevoelens kunnen inschatten. De verlegenheid bij een nieuwe ontmoeting of na een ongepaste opmerking is in werkelijkheid voor anderen veel minder zichtbaar dan we denken. Als je weinig of niets hebt gezegd op een vergadering, omdat je niet snapte waarover men aan het praten was, zal dat waarschijnlijk niemand zijn opgevallen.

De volgende keer dat je denkt dat je haar slecht zit, je er te dik uitziet of iets doms hebt gezegd, kan je de wijsheid van schrijver Roger Rosenblatt in gedachten houden: “Je bent er misschien van overtuigd dat iedereen twee derde van elke dag besteedt aan het becommentariëren van je neergang, aan het denigreren van je werk, aan het beramen van je moord. Ik beloof je: niemand denkt aan je. Ze denken aan zichzelf, net als jij.”