Een verhaal van twee kathedralen

In Keulen en Wenen golden de afgelopen kerst- en oudejaarsavond waarschuwingen voor terreurdreiging. Die was met name gericht tegen de kathedralen in de beide steden, respectievelijk de Maria-en-Petruskathedraal en de Sint-Stefankathedraal. De Duitse politie arresteerde vijf mannen die van plan waren de Keulse kathedraal op te blazen.

De Keulse potentiële terroristen zijn allen afkomstig uit islamitische landen. Ook in Wenen werden drie verdachten aangehouden die in een asielzoekerscentrum verbleven. De arrestanten in zowel Duitsland als Oostenrijk zijn allen vermoedelijk aanhangers van terreurgroep Islamitische Staat Provincie Khorasan (ISPK).

Recente spanningen

Zeker rondom de kathedraal in Keulen is de afgelopen jaren veel wrijving geweest. Zo togen in 2007 bijvoorbeeld duizenden alevieten uit heel Europa (islamitische minderheidsgroep) naar het plein voor de kathedraal. Ze wilden er protesteren tegen de uitzending van een aflevering van de Duitse krimi ‘Tatort’. Daarin zouden volgens de betogers vooroordelen gericht jegens hun gemeenschap te zien zijn. Het protest was gericht tegen de Duitse televisiezender die het programma maakte, maar het plein voor de Keulse kathedraal werd uitgezocht als centraal punt voor het protest.

In 2015 werden – ook tijdens oudejaarsavond of Sint-Sylvester – honderden meisjes buiten voor de kathedraal aangerand door met name migranten uit Noord-Afrika. Protesten van Pegida tegen de islamisering van Duitsland zorgden ervoor dat het bisdom besloot alle lichten in de kathedraal te doven, zogezegd uit protest tegen “xenofobie, racisme en exclusie”, aldus provoost Norbert Feldhoff.

De kerk als moskee

Op 3 februari 1965 verleende het Vaticaan de Turkse gastarbeiders in de Duitse stad toestemming om voor het Eid-gebed tijdens de Ramadan gebruik te maken van de Keulse Dom. De beelden in de kerk werden bedekt en de kerkbanken tijdelijk verwijderd om plaats te maken voor islamitische gebedskleden. De azan (islamitische gebedsoproep) klonk vanuit de kathedraal. Inmiddels is er voor de islamitische gemeenschap in Keulen een eigen moskee, maar in de jaren zestig van de vorige eeuw diende voor een dag de rooms-katholieke kathedraal als islamitisch gebedshuis. Ook destijds leverde dit reeds grote spanningen op tussen voor- en tegenstanders.

“Langere traditie van anti-islamitische symbolen op Europese kerken”

Ernst Fürlinger

Volgens Ernst Fürlinger, religiewetenschapper verbonden aan de universiteit in Krems in Oostenrijk, werd na de slag om Wenen in 1683 een anti-islamitische inscriptie en een sculptuur verwerkt in de toren van de Stephansdom in Wenen. De sculptuur zou volgens Fürlinger mogelijk het hoofd van de islamitische profeet Mohammed voorstellen en een zichtbaar symbool zijn voor de overwinning op het Ottomaanse leger van weleer. Fürlinger schrijft dat dit Weense voorbeeld staat in een langere traditie van anti-islamitische symbolen op Europese kerken.

Kerken en kathedralen in Europa

Zowel de dom in Keulen als die in Wenen staan op de werelderfgoedlijst van UNESCO. De beide gebedshuizen werden gebouwd rond dezelfde tijd, hoewel de opening van de twee kathedralen enkele eeuwen op zich liet wachten. Op een lijst van de hoogste kerkgebouwen in Europa staan zowel de dom uit Keulen als die uit Wenen, ooit behorende tot de hoogste gebouwen op ons continent. Kerken waren bedoeld om God te aanbidden, maar zeker ook om te imponeren. Bovendien was de kerk vaak het centrale punt in dorp of stad waar veel mensen samen kwamen. De kerk had ook politieke macht en het christendom diende, zowel in positieve als negatieve zin, als een verenigende kracht in Europa. Precies deze aloude symbolen zijn voor jihadisten vaak een geliefd doelwit, terwijl conservatieve groepen juist herinneringen warm houden aan een Europees christendom zoals het ooit was, als reactie op wat zij ervaren als het verdwijnen of ontkennen van die wortels van onze samenleving.