Het gevangenisdagboek van de Vlaamse auteur-leraar-journalist Filip de Pillecyn is geen nieuw boek. Al in 1979 verscheen het onder de titel “Face au mur” bij uitgeverij De Clauwaert. Thans verscheen de ongecensureerde uitgave onder de titel “Tegen de muur”.
De titel verwijst naar het feit dat gevangenen vaak urenlang met hun gezicht naar de muur gekeerd dienden te staan. Het boek verschijnt net op tijd om weerwerk te bieden tegen die historici (Koen Aerts en volgelingen) die vandaag de standpunten en de oordelen van de repressie-auditeurs bijtreden en overnemen, en die als ‘mild’ beoordelen. Zij plaatsen de repressie in een gunstiger daglicht.
Godgelovigheid
Hoewel Filip de Pillecyn tijdens zijn laatste levensmaanden – hij overleed in augustus 1962 – de tekst van zijn dagboek persklaar had gemaakt, duurde het tot in 1979 eer het geschrift daadwerkelijk in boekvorm verscheen. Waarom duurde het zo lang? Enerzijds maakten de uitgevers de bedenking dat het publiceren van het dagboek de evaluatie van zijn literaire oeuvre zou schaden, en anderzijds werd vooral gevreesd dat de schrijnende toestanden die De Pillecyn beschreef bij velen nauwelijks overwonnen trauma’s zouden doen heropleven.
Nu verschijnt het dagboek opnieuw, maar dan ongecensureerd, en met verklarende inleidingen en voetnoten van de bezorgers Emmanuel Waegemans en Jean-Pierre Rondas. Deze laatste schreef een indringend essay over het dagboek, dat door hem een “requisitoir tegen de repressie” genoemd wordt. De passages die in de eerste uitgave geschrapt werden, staan cursief afgedrukt. Het zijn vaak ontluisterende zinsneden. Leest u even mee: “Evenmin ben ik overtuigd van de Godgelovigheid van magistraten die ’s morgens neerknielen op de communiebank en een paar uren daarna zich met wellust in het uitspreken van doodstraffen vermeien.” En: “In deze herfst hebben de karabijnen herhaaldelijk geknald. Er zijn daarbuiten een stel kerels die zich alleen kunnen laten gelden door hun schreeuwen naar bloed. Zij krijgen de straat tot hun beschikking en rekenen op de lafheid der anderen. Van tijd tot tijd duiden zij een slachtoffer aan. Dan treden de executiepelotons in werking. Het wordt zo geregeld dat elke streek haar deel krijgt: ze moeten overal de gelegenheid hebben het spektakel bij te wonen. Dat noemt met de openbare opinie tevreden stellen.”
Gruwelmisdrijven
Filip de Pillecyn maakte tijdens zijn 58 maanden durende opsluiting kennis met drie gevangenissen (Dendermonde, Lokeren en Sint-Gillis) en vijftien verschillende cellen. Vooral de willekeur in de behandeling van de collaborateurs en de ongelijkheid in de bestraffing waren voor hem een doorn in het oog. Soms kwamen ‘gewone’ misdadigers die gruwelmisdrijven (verkrachting, moord) pleegden er gemakkelijker vanaf dan kleine garnalen die hand-en-spandiensten leverden aan de bezetter; vaak uit pure financiële noodzaak. Bitterheid en cynisme vormen dan een soort van overlevingsmechanisme. De auteur was door alles wat hij rondom zich zag een diep gekwetst man.
Nieuw in dit boek is de opname van een beeldverhaal in vierkleurendruk, “Hoe de zwarten in de hemel kwamen”. In het hechteniskamp van Lokeren schreef Filip de Pillecyn het verhaal en zijn neef Remy zorgde voor de illustraties. De al vermelde ijverige Rondas schreef hiervoor een verklarende inleidende tekst. Die inleiding is pure noodzaak voor de velen die vandaag niet meer over de nodige achtergrondkennis beschikken.
De heruitgave van het dagboek past perfect in de opzet van Rondas en Waegemans om de discussie over de repressie nieuw leven in te blazen. Immers, de beschrijving en de beoordeling ervan mag niet uitsluitend in de handen terechtkomen van moderne vakhistorici en juristen. Daarom wensen we dit mooi verzorgd uitgegeven boek veel lezers en een grote verspreiding toe.
Filip de Pillecyn, “Tegen de muur: ongecensureerd gevangenisdagboek (1944-1949)”, Antwerpen, uitgeverij DoorbraakBoeken, 2019; 288 blz., 24,95 euro.
ISBN 978 94 9263 925 7
