Het effect van Tocqueville
Toen de Franse schrijver Alexis de Tocqueville begin 19e eeuw doorheen Amerika reisde, viel het hem op hoe mensen zich daar druk maakten over allerlei vormen van maatschappelijke ongelijkheid. Dat verbaasde hem, want in dat land was de ongelijkheid in de praktijk een stuk kleiner dan in de klassenmaatschappijen van Europa. Hij schreef daarover: “De haat die mensen voelen voor voorrecht wordt groter naarmate die voorrechten verkleinen.”
De Tocqueville kwam tot het besef dat wanneer een samenleving een stap naar sociale vooruitgang zet, de overblijvende gebreken net meer verontwaardiging oproepen. In tegenstelling tot wat Marx dacht, doen revoluties zich niet voor wanneer de mensen het meest onderdrukt zijn, maar wanneer die onderdrukking afneemt.
Toen Gorbatsjov het Sovjetcommunisme poogde te hervormen met glasnost en perestrojka, leidde dat snel tot een implosie van het hele systeem. Eens mensen proeven van vrijheid, willen ze meer. De economische hervormingen van Deng Xiaoping en de toenemende welvaart in China lagen mee aan de basis van een roep naar democratie en het protest op het Tiananmenplein. Sindsdien is de paradox van De Tocqueville voor het Chinese leiderschap, dat zijn boeken goed kent, een permanente zorg.
Woke
Westerse samenlevingen ontsnappen niet aan de wet van Alexis de Tocqueville. Er is nog nooit zo weinig racisme en nog nooit zovele raciale gelijkheid geweest als in de VS, maar de woede over ‘institutioneel’ racisme is daar virulenter dan ooit (zie BLM). Het feit dat er minder zwarten dan blanken genomineerd worden voor een Oscar, leidt vandaag tot meer woede dan er destijds bestond over de segregatie.
Die vaststelling geldt trouwens voor de hele woke-beweging. Precies in de westerse landen, waar gelijkheid van vrouwen, homo’s, transgenders en niet-blanken het meest wordt gerespecteerd en in de praktijk gebracht, wordt het meest geprotesteerd tegen vermeende discriminatie, zelfs uitmondend in een eindeloze speurtocht naar ‘onzichtbare’ discriminatie.
