In Alice in Wonderland lopen Alice en de rode koningin zich de ziel uit het lijf, maar komen geen meter vooruit. De rode koningin legt de verbaasde Alice uit: “Hier moet je zo hard lopen als je kan om op dezelfde plaats te blijven.”
Het effect van de rode koningin is een begrip afkomstig uit de evolutionaire biologie. Bioloog Leigh Van Valen ontwikkelde de hypothese dat een diersoort altijd moet blijven evolueren. Wanneer dat niet gebeurt, dreigt uitsterven.
Een van de centrale mythes van het ecologisme is dat er in de natuur bestendige evenwichten zijn en dat elk ingrijpen van de mens nefaste gevolgen heeft voor die evenwichten. Het idee dat er een perfecte temperatuur is en dat klimaatverandering noodzakelijk kwalijke gevolgen heeft, berust bijvoorbeeld op die onjuiste aanname. De wetenschap vertelt een heel andere verhaal: er bestaan geen evenwichten in de natuur. De natuur is altijd in beweging. Het klimaat verandert, ecosystemen worden verstoord en wijzigen van aard, zonder enige menselijke ingreep.
Dieren moeten dan ook blijven evolueren om in die veranderde omstandigheden te kunnen overleven. Ze zijn ook verwikkeld in een permanente evolutiewedstrijd tegen elkaar. Gazelles worden sneller om aan de luipaarden te ontsnappen. Luipaarden moeten sneller worden om nog gazelles te vangen.
Stilstaan is achteruitgaan
Het effect van de rode koningin is ook een nuttig begrip buiten de biologie, bijvoorbeeld in de sport. In de eerste Ronde van Frankrijk (1903) was de gemiddelde snelheid 25 km per uur. Bij de Ronde die vorige week eindigde, moest Vingegaard al een gemiddelde van meer dan 40 km per uur rijden om overwinnaar te kunnen worden. Eddy Merckx kan dan wel de beste wielrenner aller tijden zijn, zelfs een jonge Merckx die nu zou hebben meegereden met de fiets, kledij, voeding en trainingsmethoden van de jaren ’70, zou als rode lantaarn zijn geëindigd.
Ook in de zakenwereld is het effect van de rode koningin ongenadig. Bedrijven moeten permanent hun productengamma aanpassen, het productieproces bijschaven, de marketing verbeteren, gewoon om concurrentieel te blijven. Stilstaan is achteruitgaan, zoals een bekend cliché terecht zegt.
