Vraag mensen over heel de wereld om de bekendste Fransman aller tijden te noemen en het antwoord zal bijna altijd Napoleon zijn. Op 5 mei zal het 200 jaar geleden zijn dat l’Empéreur overleed in zijn ballingsoord op het eiland Sint-Helena. Je zou denken dat de Fransen die gebeurtenis uitgebreid willen herdenken. Dat blijkt omwille van een aantal hypermoderne ideologische overwegingen echter moeilijk te liggen.
“Levend kon hij de wereld niet krijgen. Dood veroverde hij die“, schreef Chateaubriand over Napoleon. Ook vandaag blijft de persoon en het leven van de kleine Corsicaan discussie uitlokken. Napoleon Bonaparte heeft veel verwezenlijkt, in zijn eigen land en in de landen die hij veroverde, maar zijn ijdelheid en veroveringszucht hebben ook veel onheil aangericht. Zoals Chateaubriand het zei: “Ik bewonderde zijn genie, maar verachtte zijn despotisme”.
Code Civil
Bij de verwezenlijkingen van Napoleon hoort ongetwijfeld de verspreiding van het Franse verlichtingsdenken, dat in het spoor van zijn legers de feodale ordes van Europa begon te ondergraven. Daaronder horen de ideeën van gelijkheid, vrijheid en – paradoxaal genoeg voor de man die de republiek had afgeschaft en zichzelf tot keizer had gekroond – democratie.
Die ideeën waren meer dan theorie. Er kan betoogd worden dat de invoering van de Code Civil, ook vandaag nog de basis van ons eigen Burgerlijk Wetboek, de grootste verwezenlijking van Napoleon is. Recht, verkeer, administratieve indeling, maten, familienamen, …: Bonaparte beïnvloedt ons hedendaags leven op meer wijzen dan we vermoeden. Ook nadat de oude Europese staten er in geslaagd waren om Napoleon militair terug te dringen, bleven vele van zijn vernieuwingen gehandhaafd.
Napoleon was een geniale veldheer. Zijn eerste veldtochten stonden nog in het teken van de verdediging van zijn vaderland, maar geleidelijk aan werden de militaire campagnes agressiever en imperialistischer. Ook in eigen land werd Napoleon meer en meer despoot. Honderdduizenden jonge mannen sneuvelden in de ‘Napoleontische Oorlogen’. De uiteindelijke ondergang van Napoleon bracht ook zijn eigen land grote schade toe.
Een politiek niet-correcte leider
Je zou denken dat bij de huidige tegenstanders van een herdenking van Napoleon zijn despotisme en de vele slachtoffers van zijn veroveringsoorlogen doorwegen. Neen, hoor. Vooral het feit dat hij 1802 de slavernij opnieuw invoerde in een aantal kolonies blijkt moeilijk te liggen, ook al gebeurde dat op een moment dat de meeste westerse staten nog slavernij kenden. Actiegroepen noemen Napoleon dan ook een verfoeilijke racist. En dan is er ook Napoleon de seksist, die in zijn Code Civil vrouwen niet dezelfde rechten toekende als mannen.
Het debat tekent ons enggeestige tijdperk. Herdenken is uiteraard niet hetzelfde als vieren. Als dergelijke anachronistische beschouwingen onze omgang met de geschiedenis gaan bepalen, kan dat enkel tot resultaat hebben dat de geschiedenis zelf uit de samenleving wordt verbannen.
Een anekdote uit het leven van Napoleon bevat een wrange ironie over de recente neigingen om het verleden uit te zuiveren. Toen hij voorbij een synagoge in Parijs wandelde, werd de Franse keizer getroffen door het geweeklaag dat uit het gebouw weerklonk. Hij vroeg een van zijn officieren wat er aan de hand was. Die antwoordde: “Dit is de dag van Tisja Be’av”, antwoordde de man. “Op deze dag rouwen de Joden over de vernietiging van hun tempel door de Romeinen.” Napoleon was verbaasd dat de Joden nog zo fel onder de indruk waren van iets dat zovele eeuwen geleden was gebeurd. “Een volk dat zoveel geeft om zijn verleden heeft vast en zeker een grote toekomst”, merkte hij op tegen de officier.
Wat gaat Macron doen? In 2005 liet zijn voorganger Chirac de verjaardag van de slag bij Austerlitz, de grootste overwinning van Napoleon, aan zich voorbijgaan, in alle waarschijnlijkheid omdat hij controverse wilde vermijden over het slavernijbeleid van Napoleon. Het is geweten dat Macron, die volgens Le Figaro wel wat heeft van een vroege Napoleon, minder negatief staat tegen de Corsicaanse veroveraar, maar ook hij blijft stil over een eventuele herdenking. Corona kan hem goed van pas komen als excuus.
